ScannedImage 2

MYŚLEĆ JAK ANTROPOLOG

ności, organizacji i zachowania (patrz: rozdział 2). Po ustaleniu istniejących wzorców zyskują one miano obyczajów, norm, instytucji, światopoglądu czy struktur. Poszczególne wzorce można identyfikować przez odwołanie się do konkretnego czasu i miejsca, takiego choćby jak Wyspy Triobrandzkie w drugiej dekadzie XX wieku, obszar zamieszkiwany przez Nuerów w trzeciej dekadzie XX wieku, Tikopia w trzeciej dekadzie XX wieku, Beludżystan w szóstej i siódmej dekadzie XX wieku czy wyżynne obszary Sardynii w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku. A. R. Radc-liffe-Brown, prekursor brytyjskiej antropologii społecznej, posłużył się terminem wzorców idiograficznych dla określenia wzorców danego miejsca i czasu, gdyż stanowią one charakterystyczny wyróżnik tego konkretnego miejsca i czasu². Można się także posłużyć na ich określenie terminem wzorców deskryptywnych. Przez to ostatnie pojęcie rozumiemy, że na niskim poziomie abstrakcji omawiany wzorzec jest zbliżony do faktów dotyczących szczegółowych danych z tego czasu i miejsca.

Antropolodzy jednak nie stronią od teorii mającej bardziej ogólny niż szczegółowy charakter i umieszczanej raczej na wysokim niż niskim poziomie abstrakcji. Teoria leży daleko od faktów dotyczących konkretnego czasu i miejsca, ponieważ z definicji ma obejmować szerokie spektrum różnych cech. Poszukiwanie wiedzy ogólnej Radcliffe-Brown uznał za nomotetyczne (w znaczeniu: „prawodawcze"), co powinno ułatwić odróżnienie jej od poszukiwania faktów idiograficznych³. Obecnie większość antropologów nazwałaby

² A. R. Radclife-Brown, Structure and Function in Primitiwe Society, London: Cohen and West 1952, s. 1.

³ Tamże.

te ogólne sformułowania teorią. Chodzi przede wszystkim o to, że fakty związane z danym czasem i miejscem mają z definicji konkretny charakter, podczas gdy teoria jest ogólna i obejmuje wiele faktów, z różnych okresów i miejsc.

TEORIE HEURYSTYCZNE

Teorie na najwyższym poziomie ogólności noszą miano heurystycznych i to one kierują naszymi poszukiwaniami. Teorie heurystyczne są niezmiernie ogólne, czyli bardzo abstrakcyjne, i mają na celu objęcie dużej liczby faktów z różnych okresów i regionów. Robert Merton przedstawia takie teorie jako „ogólne zorientowanie na dane, podpowiadające typy zmiennych [czynniki podlegające zmianie, jak typ religii czy praktyk małżeńskich], które w jakiś sposób należy wziąć pod uwagę, a nie jasne, weryfikowalne ustalenia dotyczące związków między określonymi zmiennymi"⁴.

Funkcjonalizm był dominującą teorią heurystyczną w pierwszej połowie XX wieku. Społeczeństwo badane z perspektywy funkcjonalistycznej uznawano za zbiór wzajemnie ze sobą powiązanych i nawzajem na siebie oddziałujących odrębnych elementów, takich jak instytucje polityki, religii i gospodarki. Z tej perspektywy każdy konkretny zwyczaj, zasadę, działanie czy praktykę interpretuje się w odniesieniu do innych elementów społeczeństwa, pod kątem funkcji pełnionej w stosunku do innych elementów danego społeczeństwa oraz do samego społeczeństwa. Kult przodków, modły do zmarłych i składanie im ofiar

⁴ R. Merton, Social Theory and Social Structure, Glencoe, IL: Free Press 1957, s. 9 |Teoria socjologiczna i struktura społeczna, przet. E. Morawska, J. Werhenstein--Żulawski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2002).