61682 ScannedImage 4

MYŚLEĆ JAK ANTROPOLOG

heurystyczną, rządzącą naszymi badaniami. Ale ma niezwykle ambitny cel:

Materializm kulturowy ma na celu przede wszystkim wyjaśnić początki, zachowanie i zmianę globalnych zasobów różnic i podobieństw socjokulturowych¹.

W tym sensie materializm kulturowy jest teorią heurystyczną par excellen.ee. Powinien wszystko wyjaśnić!

Jak jednak ma kierować myślami i badaniami antropologicznymi? Po pierwsze, jeśli antropolog ma dostrzec związki łączące infrastrukturę, strukturę i superstrukturę, powinien chcieć gromadzić informacje na ich temat. Po drugie, powinien jasno widzieć różnicę między danymi etycznymi, opartymi na obserwacji działań ludzi, i emicz-nymi, opartymi na ideach. Po trzecie, wyjaśnienia każdego obyczaju, praktyki czy przekonania powinien szukać w infrastrukturze, to znaczy w technikach przetrwania, związkach między techniką i środowiskiem, wzorcach pracy, wzorcach kojarzenia par czy demografii.

Za przykład materializmu kulturowego mogą posłużyć badania Harrisa poświęcone świętym krowom w Indiach¹². Harris próbuje wyjaśnić, dlaczego kastowi Hindusi wierzą, że krowy są święte, a co za tym idzie, że nie można ich zabijać ani jeść ich mięsa, W Indiach są setki tysięcy sztuk bydła, których nie prowadzi się na rzeź, a Hindusów obowiązuje zakaz spożywania ich mięsa. Skoro tylu Hindusów mogłoby się wyżywić dzięki nim, dlaczego tego nie czynią?

Pierwsza odpowiedź Harrisa brzmi, źe Hindusi powstrzymują się przed jedzeniem wołowiny, ponieważ jest święta. Nakaz kulturowy zabraniający Hindusom spożywania wołowiny jest niezwykle ważny, gdyż stoi nad aktualnymi potrzebami jednostki, służąc długoterminowym potrzebom zbiorowości. Druga odpowiedź Harrisa brzmi, że mleko pochodzące od bydła stanowi niezwykle ważny element wegetariańskiej diety Hindusów. W przeciwieństwie do wołowiny mleko i klarowane masło (ghee) stanowią odnawialne źródło pożywienia w hinduskiej diecie. Odchody zaś są wykorzystywane jako nawóz oraz paliwo. Ponadto bydło orze ziemię uprawną, a ponieważ zboże, mleko i hinduska dieta wegetariańska są wytwarzane niezwykle efektywnie, mogą wyżywić dużą populację Hindusów, podczas gdy uzyskane mięso wyżywiłoby jedynie niewielką populację na subkontynencie. Podsumowując, bydło w Indiach uznaje się za święte, ponieważ musi podlegać ochronie, by wspomóc wydajną dietę wegetariańską Hindusów. Harris twierdzi więc, że wyjaśnienia tego przekonania religijnego należy upatrywać w sposobie życia Hindusów.

Teorie heurystyczne, takie jak funkcjonalizm i materializm kulturowy, pozwalają antropologowi wyznaczyć ogólne ramy świata i badań i dostarczają wskazówek dotyczących przemyśleń i komentarzy na temat uzyskanych danych. Z powodu swej ogólności teorie heurystyczne jako takie nie są falsyfikowalne. Nie można udowodnić, że teoria heurystyczna jest błędna. Jeśli nie uda się odnaleźć związku funkcjonalnego, krytyk funkcjonalny powie, że badacz kiepsko szukał. Jeśli analiza zgodna z zasadami materializmu kulturowego nie pozwoli odnaleźć uwarunkowań infrastrukturalnych, Harris odpowie na to, że uwarunkowania mają cha-

Tamże, s. 27.

¹² M. Harris, The cultural ecology of India's sacied cattle, „Current Anthropology” 1996, nr 7, s. 51—66; M. Harris, Cows, Pigs, Wars and Witches: Th Ridles of Cultu-re, New York 1974 [Krowy, świnie, wojny i czarownice: zagadki kultury, przeł. K. Sze-rer, Warszawa: PIWJ.