ScannedImage 9

MYŚLEĆ JAK ANTROPOLOG

mieszkający obecnie w strefie równikowej mają ciemniejszą karnację niż mieszkańcy regionów bardziej oddalonych od równika? Zgodnie z jednym z założeń Darwina na temat ewolucji populacje, bez względu na przyczyny (których i tak w 1850 roku nie był w stanie zrozumieć) - z powodu milionów lat ewolucji - były zawsze dobrze przystosowane do środowiska. Do czego więc dostosowana była dwunożność? Dlaczego przejście z postawy czworonożnej na dwunożną lepiej przystosowało hominidów (praludzi) do środowiska?

Mimo iż antropolodzy biologiczni, podobnie jak archeolodzy i antropolodzy kulturowi, prowadzą badania nad ludźmi, formułują odmienne teorie. Antropolodzy biologiczni wyznają jedną teorię, selekcję naturalną, która, jeśli Darwin miał rację, zakłada adaptację. W przeciwieństwie do nich antropolodzy kulturowi wybierają spośród wielu różnych teorii, które mają im pomóc odnaleźć odpowiedzi na stawiane przez nich pytania. Wszyscy jednak, bez względu na uprawianą specjalizację, myślą teoretycznie, gdyż w procesie wyjaśniania kondycji ludzkiej to teoria kieruje ich postrzeganiem i interpretacją postrzeganych zjawisk.

| JAK MYŚLEĆ TEORETYCZNIE? |

Bez względu na to, czy myślimy o czymś, czy też coś oglądamy, pozostajemy pod wpływem teorii heurystycznej. Teoria może mieć charakter implicytny, oparty na „kulturze amerykańskiej" i posługiwać się etykietką „zdrowy rozsądek", lub eksplicytny, oparty na dyscyplinie akademickiej, jak antropologia, ekonomia, historia czy krytyka literacka. To właśnie na teoriach heurystycznych opieramy się, ustalając hierarchię ważności, kierunki poszukiwań, a nawet same kategorie i towarzyszące im etykietki (patrz rozdział 7 o dyskusji nad subiektywnością, założeniach i koncepcjach wstępnych w badaniach).

Świadomość własnej heurystyki, jasne ustalenie wiodącej teorii oraz przykładanie wagi do związanych z nią założeń i implikacji, stanowi ważny krok w teoretycznym myśleniu. Inaczej mówiąc, elementem teoretycznego myślenia jest uświadomienie sobie teorii heurystycznej i przyjęcie wobec niej postawy krytycznej. Świadomość własnych teorii heurystycznych pozwoli nam pracować z większym samokrytycyzmem i odpowiedzialnością intelektualną.

Kolejnym krokiem na drodze do teoretycznego myślenia jest uzyskanie świadomości, że nawet jeśli nie zostało to jasno stwierdzone, każdy zapis, czy to antropologiczny, czy to inny, społeczeństwa lub kultury, opiera się na teorii heurystycznej. Powiedzmy, że - przykładowo - czytamy książkę na temat rytuałów pogrzebowych w Melanezji o ewidentnie opisowym, jak na nasz gust może aż zanadto opisowym, charakterze. Nawet jeśli autor nie określi jasno swojego podejścia heurystycznego, jego sposób patrzenia na rytuał pogrzebowy odzwierciedli stosowaną przezeń teorię heurystyczną. Musimy więc sami sobie zadać pytanie: „Jaka jest tu wiodąca teoria heurystyczna?". Jeśli autor jest materialistą kulturowym, będzie starał się wyjaśnić rytuał pogrzebowy (uznawany wówczas za superstrukturę) w kategoriach form organizacji społecznej (struktury) lub sposobu życia ludzi (infrastruktury). Jeśli autor jest antropologiem interpretatywnym, wyjaśnił rytuał pogrzebowy, odnosząc się do szerszych dziedzin, jak metafizyka (choćby poglądy ludzi na temat dalszego wpływu zmarłych przodków czy życia po życiu albo ponownych narodzin), teologia (na przykład poglądy na temat bogów lub Boga,