16183 ScannedImage 3

MYŚLEĆ JAK ANTROPOLOG

postrzega się jako ideologiczne wsparcie i uzasadnienie istnienia organizacji grupy bazującej na związkach rodowych, w której wszyscy członkowie grupy wywodzą się od wspólnych przodków¹ (patrz rozdział 1). W tym wypadku oddziałujące na siebie nawzajem „odrębne elementy" to religia (kult przodków) i organizacja społeczna (linia genealogiczna). Innym pokrewnym przykładem może być funkcjonalistyczny argument, dotyczący terminologii pokrewieństwa i norm ustalania relacji między krewnymi, jak choćby próby dociekania, czy relacje są surowe i autorytarne, czy też ciepłe i wspierające; czy odzwierciedlają organizację grupy; bądź czy relacje między seniorami i juniorami z tej samej linii genealogicznej są surowe i autorytarne i czy w innych rodach te same relacje nie są ciepłe i wspierające (patrz rozdział 2)².

Funkcjonalizm proponuje więc pewną wizję świata i koncepcję wyjaśniającą sposób jego działania i skłania antropologów do koncentrowania się podczas prowadzenia badań na elementach i związkach zidentyfikowanych przez tę teorię. Zwolennicy tego nurtu w terenowych badaniach etnograficznych szukali wzajemnych funkcjonalnych powiązań między obyczajami, praktykami i instytucjami. Funkcjonalistyczni antropolodzy wyjaśniali obyczaje, prawa i działalność poprzez ich funkcję, wpływ konkretnych praktyk, przekonań i norm na inne instytucje i praktyki albo poprzez skutki, jakie wywierały one na ciągłość i istnienie społeczeństwa jako całości.

Teorie heurystyczne sprawują nadrzędną rolę w myśli antropologicznej, proponując wizję społecznej, kulturowej rzeczywistości i kierując uwagę na zjawiska, które same uznają za ważne. Każda teoria heurystyczna oferuje jakiś sposób spojrzenia na świat, prowadzenia badań i interpretacji danych uzyskanych dzięki badaniom. Funkcjonalizm czynił to przez pierwszą połowę XX wieku i nawet dziś wielu antropologów w swoich badaniach nadal przestrzega reguł rządzących heurystyką funkcjonalistyczną.

Przyjrzyjmy się teraz mniej odległej w czasie teorii heurystycznej. Materializm kulturowy opiera się na szerokim nurcie materializmu marksistowskiego, lecz nadaje mu antropologiczny wymiar⁷. Naczelną zasadą materializmu kulturowego jest determinizm infrastrukturalny, który wyraża się w następujący sposób⁸:

Etyczne, behawioralne odmiany produkcji i reprodukcji probabilistycznie warunkują etyczną behawioralną gospodarkę domową i polityczną, która z kolei w probabilistyczny sposób determinuje behawioralne i mentalne struktury emiczne⁹.

Wynika z tego, że (1) infrastruktura, czyli sposób utrzymania się ludzi i reprodukcji, wpływa na (2) strukturę organizacji ludzi, co z kolei wpływa na (3) superstrukturę - idee ludzi i taką działalność, jak rytuał, sztuka i sporty. Harris wyraźnie stwierdza, że materializm kulturowy jest „strategią badawczą"¹⁰ - używając naszej terminologii - teorią

⁷ M. Hanis, Cultural Materialism, New York: Random House 1979 [fragm. Materializm kulturowy, przei. B. Szymanek, w: Materializm kulturowy i ekokulturalizm Ma-rvina Harńsa, Lublin: Wydawnictwo UMCS 1994].

⁸ Tamże, s. 56.

⁹ Tamże, s. 55-56.

¹⁰ Tamże, s. 26-27.

E. Colson, The Plateau Tonga of Northern Rhodesia, Manchester: Manchester University Press 1962.

A. R. Radclife-Brown, dz. cyt.