ScannedImage 5

MYŚLEĆ JAK ANTROPOLOG

rakter probabilistyczny i mamy tu do czynienia z wyjątkiem od reguły. Wynika z tego, że teorii heurystycznych nie da się sprawdzić pod względem ich prawdziwości, lecz ocenia się je raczej pod kątem przydatności - umiejętności doprowadzenia badacza do ciekawych wniosków.

| TEORIE SUBSTANCJALNE |

Drugi typ teorii można określić mianem teorii substancjalnych, ponieważ zakładają one istnienie określonych związków między dwoma lub więcej zbiorami lub kategoriami zjawisk społecznych i kulturalnych. Są bardziej szczegółowe i konkretne niż teorie heurystyczne, lecz cechuje je wyższy poziom ogólności, niż opisy związane z konkretnym okresem czy miejscem. Robert Merton nazwał je teoriami średniego zasięgu, gdyż są mniej abstrakcyjne niż wielkie lub heurystyczne teorie, ale bardziej abstrakcyjne niż opisy poszczególnych przypadków¹³. Takie teorie łatwiej można przetestować w świetle zebranych danych poprzez ustalenie, czy znajdują potwierdzenie w opisowym materiale etnograficznym. Można więc ustalić w namacalny sposób, czy teorie substancjalne lub średniego zasięgu są poprawne.

Jako przykład niech posłuży teoria grup tworzonych na podstawie patrylinearnego systemu pokrewieństwa¹⁴. Julian Steward prowadził badania plemion myśliwych i zbieraczy. Odkrył, że niektóre z nich są patrylineame i patrylo-

¹³    R. Merton, dz. cyt., s. 9.

¹⁴    J. Steward, Theory ot Culture Change, Urban, IL: University of Illinois Press 1963.

kalne, to znaczy, że jako grupa konstytuują się z potomków mających wspólnego przodka w linii męskiej. Kiedy mężczyźni się żenią, pozostają na miejscu, natomiast kobiety zawierające małżeństwo z mężczyznami spoza grupy przenoszą się do grup swoich mężów. Patrylineame plemiona łowieckie różnią się od innych myśliwych funkcjonujących jako niezależne rodziny albo członków plemion o złożonej strukturze społecznej, pozbawionej jedności opartej na wspólnocie pochodzenia, lecz złożonej z mężczyzn i kobiet pochodzących z odrębnych grup i przechodzących do innych grup. Steward był bardziej zainteresowany wyjaśnieniem faktu istnienia grup myśliwych mających wspólnego przodka w linii męskiej, niż tych, w których skład wchodziły odrębne rodziny, czy grup złożonych.

Teoria Stewarda sformułowana dzięki znajomości wielu różnych grup myśliwych wyraźnie określała warunki istnienia grup zbudowanych na tej zasadzie. Materiał zebrany wśród Buszmenów z południowej Afryki, Negrytów z Afryki Środkowej, malajskich Semangów, Negrytów filipińskich i australijskich Aborygenów zakłada cztery czynniki niezbędne do stworzenia matrylineamej grupy rodowej¹:

1.    Gęstość zaludnienia poniżej jednej osoby na kilometr kwadratowy, związana z techniką polowania i zbieractwa, występująca na obszarach z trudno dostępnym dzikim pożywieniem;

2.    Środowisko, w którym podstawowym źródłem wyżywienia jest rzadko występujące osiadłe ptactwo, skłaniające mężczyzn do pozostawania na obszarze, z którego pochodzą;

1

Tamże, s. 135.