ScannedImage 54

'Abd al->luttalib

I

'Abdulluh

MUHAMMAD

‘ I_

_I________

I    |

Abu Talib    Ai-'Abbas

(pradziad abbasydzkieli kalifów)

FATIMA-t-'ALI

’_I

Al-Hasan    al-IIuaaju

Al-Hasan 'AbdulliiU

__I__

_ ! .    ^r I

IBKAHIM (zm. 7153) MUHAMMAD (zm. 7t>2)

Potomkowie 'Alego

przeszło sto lat. Zrujnowane pograniczne fortece (tugur) Malaja (Mełitena) w Malej Armenii i al-Massisa w Cylicji zostały odnowione¹⁷. Dotarto nawet do źródeł naftowych w Baku¹⁸ i nałożono na nie podatek. Górzysty Tabaristan, na południe od Morza Kaspijskiego (Bahr al-Hazar), gdzie rodzina -wysokich funkcjonariuszy nie istniejącego już cesarstwa sasanidzkiego utrzymywała faktycznie niezależną władzę, został na pewien czas zaanektowany ¹⁹. Na pograniczu indyjskim wśród wielu innych miejscowości zmuszono do uległości miasto Qandahar (al-Quncłuhar), a znaleziona tam statua Buddy została zniszczona W rzeczywistości wodzowie al-Mansura zapuszczali się podczas takich najazdów aż po Kaszmir (Qaśmir), bogatą i rozległą dolinę w północno-zachodnich Himalajach. W r. 770 wysłano flotę z Basry do delty Indusu, aby ukarać piratów, którzy ośmielili się splądrować Ouddę.

MADlNAT AS-SALlM

W r. 762 al-Mansur, który miał swoją rezydencję w al-Hasimija pomiędzy Kufą i al-łłirą^2l, założył kamienne fundamenty pod swoją nową stolicę, Bagdad, miejsce legendarnych przygód tak świetnie upamiętnionych przez Szeherezadę w Księdze tysiąca i jednej nocy. Ta niewielka starożytna osada w czasach sasanidzkich była wioską o tej samej nazwie^{21 2}, co oznacza „dana przez Boga“. Al-Mansur zdecydował się na to miejsce po uprzednim obejrzeniu kilku innych, „ponieważ — powiedział — to miejsce jest doskonałe na obóz wojskowy. Oprócz tego jest tutaj rzeka Tygrys, która połączy nas z krajami aż po Chiny i przyniesie nam wszystko to, co dają morza, jak również produkty żywnościowe z Mezopotamii, Armenii i ich okolic. Znajduje się tu także rzeka Eufrat, która przyniesie nam wszystko to, co Syria, ar-Baqqa i przyległe kraje mają nam do zaoferowania" ^{3 4}. Na budowę tego miasta, ukończonego po czterech latach, al-Mansur wydał około 4 8S3 000 dirhemów²⁴ i zatrudnił około 100 tys. architektów, rzemieślników i robotników sprowadzonych z Syrii, Mezopotamii i innych części imperium²⁸.

Madlnat as-Salam (miasto pokoju), które było oficjalną nazwą nadaną przez al-Mansura jego miastu, leży na zachodnim brzegu Tygrysu w tej samej dolinie, która była miejscem kilku najpotężniejszych stolic świata starożytnego. Miasto to miało wtedy kształt okrągły, stąd nazwa Okrągłe Miasto (al-mudmowara), otoczone było podwójnymi murami z cegły, głębokim rowem i trzecim murcm wewnątrz miasta, około 30 m wysokości, otaczającym centralny teren. Mury miały cztery bramy, rozmieszczone w równych odstępach. Z bram prowadziły cztery główne drogi, rozchodzące się promienisto jak szprychy koła na cztery krańce imperium. Całość tworzyła w ten sposób koncentryczny krąg wraz z pałacem kalifa, określanym mianem Złotej Bramy (bab art-dahab) z powodu złoconego wejścia lub Zielonej Kopuły (al-ąubba al-badra’) jako środkiem tego wielkiego koła. Obok pałacu stał wielki meczet. Kopuła sali audiencyjnej, od której został nazwany główny pałac, wznosiła się na wysokość 40 m. Późniejsza tradycja uwieńczyła jej szczyt figurą człowieka ustawionego na podwyższeniu i trzymającego lancę; w czasie niebezpieczeństwa miał on wska zywać kierunek, z którego można się było spodziewać wroga²⁶. Jednakże Jaqut, bystry w odkrywaniu fałszu, zaznacza, że figura ta z konieczności pokazywała zawsze ten sam kierunek, co mogło oznaczać istnienie stałego wroga, skąd mógł on zagrażać miastu, i stwierdza, że muzułmanie są: „Zbyt inteligentni, aby uwierzyli w takie brednie" ^w. Leżące obok ruiny sasanidzkiej stolicy, Ktezyfonu, służyły za główny kamieniołom dla nowego miasta i dostarczały potrzebnego materiału budowlanego; cegłę wyrabiano także na miejscu. Przed śmiercią wybudował al-Mansur na brzegu Tygrysu poza murami drugi pałac, Qasr al-Huld (pałac wieczności), nazwany tak, ponieważ ogrody jego miały rywalizować z ogrodami Raju (Koran 25,16—17), a dalej na północ trzeci pałac nazwany ar-Rusafa (grobla), który był przeznaczony dla następcy tronu, syna kalifa, al-Mahdiego.

Horoskop, który poprzedził budowanie przez al-Mansura tego wojskowego posterunku dla siebie, swojej rodziny i swej chorasańskiej straży przybocznej, okazał się oczywiście tak pomyślny, jak przepowiedział to nadworny astrolog ^2S. Po kilku latach miasto rozrosło się w wielkie emporium rzemiosła i handlu i stało się politycznym ośrodkiem o olbrzymim międzynarodowym znaczeniu. Po-

16 — Dzieje Arabów 241

1

¹⁷ Al-Ja'qfibi, Bulddn, s. 238, wiersz 5.

¹¹ Al-Mas'udi, t. II, s. 25; J;iqut, t. I, s. 477.

^l' Al-Ja'qubi, t. II, s. 446 n.

2

Al-Balatiuri, s. 445; Jaqut, t. IV, s. IS3 u.; al-Ja'qubi, t. II, s, 449.

¹¹ Al-Ja'qubi, Buldan, s. 237.

^a Tamże, s. 235; al-Baliiluri, s. 294 = Hitti, s. 457.

3

At-Tabari. t. III, s. 272.

⁸¹ Al-Hatlb (al-Ba^dadi), Ta’rih Baiiddd, t. I, Oairo 1931, s. 69 n.; at-Tabari, t. III, s. 320; Jaqut, t. I, s. 683.

4

“ At-Tabari, t. III, a. 276; al-Ja'qubi, Buldun. a. 238; al-Hatib, t. I, s. 66 n.

⁸⁶    Al-IJatib, t. I, s. 73.

⁸⁷    T. I, s. 683

“ Jaqut, t. I, 8. 684 n.; al-Hatlb, t. I, 67 u.