Schaeffler Filozofia Religii7

kantowską nieortodoksyjną przychylność do chrześcijańskiej naukbó usprawiedliwieniu grzesznika (Kant Religion, 95). Jednakże nie można zapomnieć, że wszystkie te postulaty powinny zapewniać praktyczną możliwość służebności przyszłemu „moralnemu porządkowi świata”, a więc celowi, który wprawdzie z powodu dywergencji między kauzalnością naturalną, i „kau-zalnością przez wolność”, między stanem, w którym się człowiek znajduje, a stanem do którego ma przejść, nie może być urzeczywistniony przez samego człowieka, na który jednak należy z ufnością oczekiwać, jeśli praktyka moralna nie ma być „nastawiona na puste skutki”.

W ten sposób postulaty oznaczają więc treści pewnej: .nadziei, która godzi ze sobą teoretyczne i praktyczne użycie rozumu. „Całe zainteresowanie mojego rozumu (zarówno spekulatywne, jak też i praktyczne) łączy się w trzech następujących pytaniach:

1. Co mogę wiedzieć?

2. Co mam czynić? i

3. Na co mogę mieć nadzieję?

Pierwsze pytanie jest pytaniem czysto spekulatywnym (...). Drugie czysto praktycznym (...). Trzecie pytanie (...) jest pytaniem praktycznym i teoretycznym jednocześnie” (Kant KrV, A804n). „Na pierwsze pytanie odpowiada metafizyka, na drugie moralność, na trzecie reiigia” (Kant Logik, A 25). Postulaty nadziei, przez które rozwiązywana jest dialektyka praktycznego używania rozumu, oznaczają jednocześnie treści religijne, tak jak rozumie je Kant.

D) NOWE ROZUMIENIE RELIGII

W podobnie opisany sposób powstaje u Kanta nowy sposób filozoficznego mówienia o Bogu. Słowo „Bóg” oznacza oczywiście w jego pierwszym i bezpośrednim znaczeniu nic innego, niż jy_onto-teologii ostateczną przyczynę zadanego człowiekowi świata bytów, który ogarnia go jako swoją część. Bóg staje się tą rzeczywistością, na którą człowiek musi się z nadzieją ukierunkować, jeśli autonomia jego rozumu, która, jak się zdawało, rozpłynęła się w dialektyce, ma być ponownie odbudowana. Dialektyka teoretycznego używania rozumu przeszkadza człowiekowi w zapomnieniu o własnym ustawodawstwie swego rozumu, aby •świat przedmiotów uważać za „dany”, zamiast za „zadany”; Dialektyka praktycznego używania rozumu przypomina mu

0 tym, że zadania, które rozum sam musi sobie stawiać, będą sprzeczne same w sobie, jeśli nie odniesie się on z nadzieją do podstawy swej autonomii, która inna jest niż on i nie stoi do jego dyspozycji.

Tym samym w nowy sposób zostaje udzielona odpowiedź na podstawowe pytanie filozoficzno-religijne, czym jest religi^ w swej istocie? Religia jest takim stosunkiem człowieka do przedmiotu jego nadziei, który uwalnia rozum od jego wewnętrznej^ sprzeczności, chroniąc go w ten sposób przed samozniszczeniem?

1 czyniąc go zdolnym do tworzenia ustaw w świecie zjawisk i celów. Takie rozumienie religii spełnia w odmienny sposób te same zadania, które dostrzega onto-teologia. Natomiast taki sposób mówienia o Bogu usprawiedliwia, wobec argumentów ateistycznych, opowiadanie się za religią w ogóle. Ponieważ rozum, który chciałby się opowiedzieć przeciwko postulatom, a tym samym przeciwko wierze/uwikłałby się w ich własnych sprzecznościach i ostatecznie zniszczyłby przez to samego siebie. Ten sani filozoficzny sposób mówienia o Bogu usprawiedliwia w konkurencji różnych religii między sobą, opowiedzenie się po stronie wiary chrześcijańskiej. Ponieważ tylko ta zawiera obietnicę usprawiedliwienia grzesznika przez łaskę Bożą, dzięki której zostaje przezwyciężona dialektyka praktycznego używania rozumu w całej jego ostrości.

Pewność jednak, dzięki której człowiek czuje, że znajduje oparcie na podłożu swej autonomii rozumu, pod względem formy, ma charakter nadziei.

5. FILOZOFICZNO-TRANSCENDENTALNY SPOSÓB MÓWIENIA O BOGU A TEOLOGIA NADZIEI

A) KRYTYKA KANTA I „SEKULARYZACJA FILOZOFII”

W pokantowskiej epoce historii filozofii teologia filozoficzna nie mogła odzyskać już owej rangi głównej dyscypliny filozoficznej, jaką posiadała w okresie racjonalizmu religijnego. Zaufanie