SDC17019

HANS-GEORG STEPHAN

HANS-GEORG STEPHAN

rach ceramiki z Waldenburga dzbany cylindryczne lub zbliżone do cylindrycznych występują rzadko i prawdopodobnie dopiero w XV w. (Horschik 1978,1 s. 435, 39). Porównywalne egzemplarze znajdziemy raczej w XV-wiecznej pracowni, wytwarzającej naczynia gliniane, często bardzo mocno wypalone (dźwięczą przy uderzeniu) w strefie przechodzenia w kamionkę, jak np. naczynie ze skarbem monet z Furstenwalde (ok. 1470 r.) i Leibchel, dawny okręg Liibben czy w przypadku wczesnej, przypuszczalnie łużyckiej kamionki (ryc. 17; Stoli 1985, nr kat. 118, 120; Wilhelm 1998, s. 22 n., ryc. 6). Nie można nie dostrzec, że koncentracja rozprzestrzenienia się tego typu naczyń leży na wschodzie. Nie bez racji zarówno H. Mechelk (1981) jak i H. Rode (1999) zwrócili uwagę na grupę cylindrycznych pucharków glinianych, bardzo mocno wypalonych, na granicy technologii właściwej dla kamionki. Naczynia te, dato-wane na ok. 1400 r., zdobione ornamentem stempelkowym, z częściowo gładzoną podstawą musiały zostać wyprodukowane w Dreźnie lub okolicy (tyc. 18).

W odniesieniu do „grupy Falkego” w ściślejszym sensie ważne wydaje mi się okazjonalne występowanie nieglazurowanych lub pokrytych zielonym szkliwem pucharów cylindrycznych o delikatnych, żółtych przełomach (np. z Brunshausen, z Witkowa i z Par-nau w Estonii). Naczynia te mogły powstać równie dobrze z tych samych co kamionka, w przeważającej części trzeciorzędowych glin. Za przyjęciem takiego założenia przemawia, przynajmniej częściowo, dekoracja stemplem prostokątnym, wystawna w porównaniu z produktami drezdeńskimi i niektórymi innymi, a przede wszystkim odpowiadająca dokładnie kamionce „grupy Falkego”. Geochemicznie potwierdzono przynależność fragmentu z Brunshausen do „grupy Falkego”. Do tego kontekstu należy także puchar z Zcitz.

Szczególne znaczenie dla kwestii pochodzenia naczyń grupy Falkego ma wieża rycerska z Witkowa na Dolnym Śląsku. Znaleziono tam bowiem fragment z niespotykanym stemplem krzyżykowym i wicie ułamków pucharów cylindrycznych, częściowo inaczej zdobionych. Naczynia te, wykonane z czerwonej glinki, miały dekorację złożoną z małych trójkątów, powstałych z równoramiennych krzyżyków! kresek, utworzonych za pomocą stempla obrotowego (Kałagate 1994, ryc. 8,3.6). W przełomach fragmenty te różnią się od zaliczanych do hipotetycznej grupy Falkego. Do nich też należy zaliczyć puchar cylindryczny ze zbiorów Muzeum Sztuki Rzemieślniczej z Berlina (por. Nawrolski 1989, tyc. 3). Źól-toczcrwony przełom ułamka naczynia glinianego z wieży w Witkowie wskazuje na odmienną proweniencję (próba Witków 11). Podejrzewam, że tego typu naczynia były produkowane w najbliższej okolicy lub

opracowaniu jeszcze inne przesłanki, natury jakościowej, jak cechy przełomów, obróbka powierzchni czy założenia formalne i ornamentyka.

Stan badań nad ceramiką XV-wieczną jest w całej Europie, z nielicznymi wyjątkami, niedostateczny. Musimy przyjąć, że znamy w najlepszym wypad-l ku tylko ułamkowe części dziesiątek tysięcy, a w przypadku rozprzestrzenionych lokalnie wariantów jeszcze mniej przykładów ówczesnej produkcji (jeszcze mniej w formie publikacji). Jeśli nawet udział bogato zdobionej, niezwykłej, gotyckiej kamionki łużyckiej jest wyższy niż przeciętna, mamy tu do czynienia z ważnymi konsekwencjami. Należy przyjąć istnienie większej produkcji, odbywającej się prawdopodobnie w kilku warsztatach, a może i w wielu miejscach. Jakie stwierdzenie wydaje się uprawnione przede wszystkim wtedy, jeśli się przyjmie, co jest zresztą bardzo prawdopodobne, że ze względów ekonomicznych garncarze produkowali przede wszystkim proste naczynia kamionkowe a także inne naczynia gliniane w trudnym do oszacowania, prawdopodobnie mniejszym zakresie (wśród których znalazły się żółte naczynia bogato zdobione stemplami). Jak miała się rzecz w znanych nam średniowiecznych warsztatach produkcji kamionki. Do tego nie mamy dla średniowiecznej Europy potwierdzenia, że produkcja kamionki odbywała się poza warsztatami stosującymi technicznie zaawansowane metody wypału. O tym, że na terenie Saksonii i Dolnego Śląska okazjonalnie produkowano trochę odmienną jakościowo kamionkę w stylu „grupy Falkego” świadczą takie znaleziska, jak np. naczynie w kształcie buta z Żytawy i liczne fragmenty pochodzące ze Śląska (H.-G. Stephan - autopsja), analizowane tutaj tylko częściowo.

Znaczenie rozstrzygające przy ustalaniu miejsc produkcji bogato zdobionej kamionki łużyckiej mają, z archeoiogiczno-historycznego punktu widzenia, obok surowca, regionalne powiązania dotyczące form i ich rozprzestrzenienie. Około 40% wszystkich naczyń stanowią pucharki - wysmukłe formy cylindryczne lub z brzuścem w kształcie gruszki (tyc.

11,13,14). Można wśród nich wyróżnić wyjątkowo bogato zdobione, w przeważającej części większe naczynia z aplikacjami a także mniejsze i średnie egzemplarze, po części zbliżone do prostej kamionki wytwarzanej masowo. Puchary cylindryczne na falowanej stopce można uznać za najbardziej rozpowszechnioną formę albo za naczynia standardowe (ryc. 13,16). Nie spotykamy ich praktycznie w centrach produkcji kamionki na zachód od Łaby. W pewnym sensie można je porównać z występującymi na Zachodzie od ok. połowy XIII w. (od XIV w. również w Waldenburgu) smukłymi dzbanami, które od oŁ 1320 r. pojawiają się coraz częściej. W zbio

ceramika ..grupy FALKEGO”

nal>

Af4lA

. _rńwid2b»nó*„g™W^Falke80”^;