skanuj0003

8 WSTĘP

się, mając na względzie własny rozwój. Można powiedzieć, że cechą dzisiejszej nauki jest m.in. jej refleksyjność (J. Ladriere). Dlatego właśnie potrzebne są dyscypliny metanaukowe, a zwłaszcza filozofia nauki. Wszelkie bowiem oddzielanie filozofii nauki od nauki-doprowadzało zawsze.do zniekształcenia jednej i drugiej (L. Geymónat). '    »

A wreszcie nie wolno zapominać, że nauka jest faktem humanistycznym wielorako powiązanym z innymi dziedzinami aktywności ludzkiej;-coraz bardziej staje się ogromnym i złożonym zdarzeniem kulturowym. W związku z tym angażuje całe zastępy pracowników. Z uwagi zaś na techńicżność podlega industrializacji i instytucjonalizacji. Przestała by6 "małą nauką", a stała się "wielką nauką" (D. J. de Solla Price). Przeto nic> dziwnego, iż konieczne są obok formalnych, ogólnoteoretycznych i filozoficznych metanauk także humanistyczne i praktyczne nauki o nauce, czyli szeroko pojęte nau-koznawstwo. Historyczne tudzież psychologiczne i socjologiczne aąpekty życia naukowego wraz ze zmianą warunków społeczno-ekonomicznych rodzą liczne problemy, których odbiciem bywają mniej lub bardziej wypaczone opinie potoczne, jak np. że nauka tó sposób i środek zaspokojenia zainteresowań uczonego na koszt państwa albo ,że nauka dla jednych jest boginią niebiańską, dostojną, a dla innych - dóśtawczynią masła, krową dojną, albo wreszcie -że różnica między uczonym a pracownikiem naukowym leży w tym, że dzięki pierwszemu nauka żyje, a drugi żyje z nauki. Niezależnie od tych złośliwych czy też żartobliwych opinii nie bez podstaw zauważono (A. Grzegorczyk), iż dzisiejszy styl życia naukowca określić można bardziej jako wyczynowy sport lub biznes aniżeli bezinteresowne dążenie do prawdy. Aby mieć uzasadniony pogląd na takie sprawy, a zwłaszcza znać kierunki rozwoju nauki i drogi jej optymalizacji, trzeba różnorodnych badań naukoznawczych.

I rzeczywiście, ostatnie ćwierćwiecze przyniosło gwałtowny wzrost liczby publikacji, których przedmiotem są rozmaite aspekty nauki w różny sposób rozważane. Obfitość piśmiennictwa metanaukowego powoduje jednak to, że niełatwo je przestudiować, ani nawet prześledzić aktualności na tyle, aby wyrobić sobie ogólny pogląd na stan wiedzy o nauce. Dlatego wydają się przydatne syntetyczne wstępy, które encyklopedycznie informowałyby o współczesnej problematyce metanaukowej. Mogłyby one stanowić także pomoc w dydaktyce dyscyplin naukowych. Wszak dąży się, aby ważniejsze stało się - od dostarczania informacji naukowych - kształcenie zreflektowanej postawy naukowej oraz dyspozycji umysłowych, które sprzyjałyby: sprawnemu posługiwaniu się warsztatem naukowym, chęci i umiejętności samokształcenia, zdolności do intelektualnego dialogu interdyscyplinarnego tudzież łączenia dążności do jedności nauki i jednocześnie postępującej spontanicznie specjalizacji.

Tym zapotrzebowaniom na możliwie wielostronne i bezstronne wprowadzenie do problematyki metanaukowej chce wyjść naprzeciw niniejsza książka. Stariowi próbę przedstawienia niezbędnych informacji na temat wieloznaczności terminu nauka, natury poznania naukowego i jego podstawowych typów oraz roli nauki w społeczeństwie i kulturze. Preferuje się zagadnienia logiczne, historyczne i filozoficzne tudzież bardziej zasygnalizowanie problematyki niż jej określone rozwiązanie.

Tytuł nowego wydania częściowo zmieniono, czyniąc go - jak się sądzi - bardziej adekwatnym do treści. Sam wykład zaś uległ dość znacznym modyfikacjom i uzupełnieniom. Rozdział pierwszy zawiera głównie wyjaśnienia terminologiczne. Drugi przedstawia rozwój pojmowania nauki, uwarunkowany zarówno ewolucją poglądów filozoficznych, jak też samej nauki; starano się przy tym nie pomijać tła ogólnokulturowego, które ogromnie pomaga zrozumieć myśl metanaukową. Następny rozdział zmierza do usunięcia mętności pojęcia nauki poprzez wskazanie celu, przedmiotu i metody nauki oraz charakterystyki teorii naukowej w aspekcie strukturalnym i dynamicznym. Dopełniono te dociekania szkicowym przedstawieniem roli nauki w społeczeństwie i kulturze. W rozdziale czwartym poruszono problemy związane ze zróżnicowaniem się nauki i jednoczesną tendencją do jej unifikacji. Na tle rozmaitych prób uporządkowania nauk starano się przedstawić ich typologię oraz podstawy ich integracji i zasady współpracy naukowej. Ostatni rozdział zawiera epistemologiczno-metodo-logiczną charakterystykę głównych typów nauk. Oddzielnie sporo miejsca poświęcono osobliwości poznawczej filozofii i teologii.