skanuj0012 (221)

238 Homa Hoodfar

Pomimo silnej opozycji sił religijnych i konserwatywnych wielu reformatorów należących do bliskowschodniej elity, zarówno mężczyzn, jak i kobiet, nalegało na zdejmowanie zasłony. W Egipcie, gdzie organizacje feministyczne i kobiece wyrosły na istotną siłę polityczną głośno krytykującą władze kolonialne, same aktywistki zapoczątkowały publiczne zdejmowanie zasłony podczas demonstracji w Kairze w 1923 r. (Ahmed 1982). Egipt stał się więc pierwszym islamskim krajem, w którym zasłonę odrzucono bez państwowej interwencji, co spowodowało gorące debaty w samym Egipcie oraz w całym arabskim i muzułmańskim świecie. Dzisiejsza ocena zdejmowania zasłony redukuje ważność tego historycznego wydarzenia, podkreślając, że zasłanianie dotyczyło tylko kobiet z wyższych klas. Jednak, jak dowodziłam gdzie indziej, „choć Egipcjanki z klas społecznych o niskich dochodach nigdy nie zasłaniały twarzy i nosiły stroje niekrępujące ruchów, postrzegały zasłonę kobiet z wyższych klas jako ideał. To nie ideologia, a warunki ekonomiczne nie pozwalały im na noszenie zasłony” (Hoodfar 1989, s. 21). Ruch odrzucania zasłony przez Egipcjanki z wyższych klas zakwestionował nie tylko ideologię noszenia zasłony, ale też wykluczenie kobiet w imię zasłony i islamu.

W innych krajach, takich jak Iran i Turcja, to państwo zakazało noszenia zasłony. Chociaż towarzysząca temu retoryka mówiła o wyzwoleniu kobiet, by mogły one wnieść swój wkład w budowę nowego, nowoczesnego narodu, w rzeczywistości kobiety i ich korzyści nie miały większego znaczenia. Stały się raczej polem bitwy, zdobyczą w ostrych i czasem krwawych walkach pomiędzy zwolennikami sekularyzacji i modernizacji po jednej, a przywódcami religijnymi po drugiej stronie. Nowoczesne państwa, pragnące wyalienować i pokonać przywódców religijnych, którzy dawniej mieli swój udział we władzy państwowej i generalnie przeciwni byli sekularyzacji¹⁴, zakazały noszenia zasłony i powołały siły policyjne, by zmusić do przestrzegania zakazu — nie brano jednak pod uwagę konsekwencji tych działań dla kobiet, zwłaszcza tych spoza elity i klasy średniej dużych miast. Atatiirk (1923-1938), reprezentujący w Turcji ruch sekularystyczny i nacjonalistyczny, zakazał noszenia zasłony i w gruncie rzeczy wszystkich tradycyjnych strojów, włączając w to fez. Turcy na drodze ku modernizacji nosić mieli stroje europejskie. Iran podążył za tym wzorem i wprowadził reformę stroju, choć w łagodniejszej wersji. Jednak nacisk położony został na zdjęcie zasłony. Feministki i inne kobiece aktywistki w Iranie były gorzej zorganizowane niż ich odpowiedniczki w Egipcie i Turcji. Debaty na temat spraw dotyczących kobiet i konieczności ich edukacji toczone były głównie przez mężczyzn i umieszczone w kontekście modernizacji Iranu, by mógł on odzyskać dawną świetność (Sanasarian 1982). W dyskusjach tych kobiety postrzegane były przede wszystkim jako matki narodu, które musiały być wykształcone, by móc wychowywać dzieci, zwłaszcza

¹⁴ Głównym powodem sprzeciwu przywódców religijnych było to, że zmiany pozbawiłyby ich trwającego całe wieki, niekwestionowanego monopolu w dziedzinie edukacji.