skanuj0047 (19)

z najwcześniej kształtujących się procesów sensorycznych u dzieci jest słuch foncmatyczny. Dzieci przed ukończeniem drugiego roku życia są zdolne już do odróżniania wszystkich dźwięków mowy języka ojczystego. Równocześnie badania dzieci sześcio- i siedmioletnich dowodzą, że słuch fonematyczny nic jest jeszcze w tym okresie dostatecznie rozwinięty, gdyż dzieci te nie umieją wydzielić pojedynczych dźwięków \v wyrazie. Żurowa stara się dać odpowiedź na pytanie, ha czym polega ten paradoks.

Autorka powołuje się na stwierdzenie Żynkina [212]: fonemy w izolacji nie dają się w ogóle wymówić, „sylaba jest tym materialnym środkiem, (...) dzięki któremu może się realizować wszelka wymowa”. Wyraz rozbity na poszczególne dźwięki, pozbawiony brzmienia sylabicznego, zostaje zniekształcony. Należy znaleźć taki sposób podziału wyrazu, aby zachowana została specyfika wymowy dźwięku, warunkowana jego położeniem w wyrazie. Żurowa badała stan analizy u dzieci przedszkolnych w wieku 3—7 lat. Wykonała trzy serie eksperymentów'.    . .

W pierwszej serii uczono dzieci wyodrębniania dźwięku na głos owego w wyrazie. Obserwacje przeprowadzono w grupach I0-osobo\vvch (dzieci w wieku 3—4, 4—5 i 5—6 lat) oraz u 25 dzieci w wieku 6—7 lat.

W sposób następujący wyjaśniano dzieciom, co to jest pierwszy, tzn. nagłosowy, dźwięk wyrazu: eksperymentator pytał o imię dziecka, a potem pow tarzał je, opuszczając pierwszy dźwięk. Na przykład: E(ksperymentalor); ,Jak się nazywa?", B(adany) — Susza, E. — „Asza", B. nie. Sasza. Zajęcia prowadzono dotąd, dopóki dziecko samo lub z pomocą eksperymentatora nie wydzieliło pierwszego dźwięku w swoim imieniu. Następnie przedstawiono zabawki (domek ze zwierzętami) i podano instrukcję: W domku tym żyją zwierzęta: lisa 'lis', miszka 'niedźwiedź’, kaszka 'kot’, sobaka 'pies' hic loczka 'wiewiórka’, boran, loszad, *koń\ koza, świnka '.świnka' i mor: 'mors'. Obok domu płynie r/cka. można przejść przez nią tylko po mostku. Mostek nie jest zwyczajny, lecz czarodziejski. Na jego poręczy siedzi uczony kruk. Każdego przechodzącego pyta, jaki jest pierwszy dźwięk jego imienia. Kto odpowie prawidłowo — przejdzie, a kto odpowie źle, pod tym most się zawali. Zwierzęta podeszły do mostka, ale przejść nie mogą. gdyż nic umieją mówić i nie wiedzą, jaki jest pierwszy dźwięk icli imienia. Pomóż zwierzętom, przeprowadź je przez mostek. — Dawano dzieciom figurki zwierząt, eksperymentator był krukiem, dzieci miały odpowiadać za zwierzęta.

Eksperyment wykazał, że wszystkie dzieci w wieku przedszkolnym są wstanie wydzielić dźwięk nagłosowy wyrazu. Zdolność ta jest jednak zależna od wieku dziecka.

Do dzieci 3—4-Ietnich nic docierają wyjaśnienia E., co to jest pierwszy d/wiek wyrazu, na podstawie imienia, nie interesują się nimi. Ożywiają się dopiero przy zabawie ze zwierzętami. Trzeba powtórnie podać instrukcję. Dzieci wypowiadają cały wyraz z podkreśleniem pierwszego dźwięku, np. s-s-sobaka 'pies’. Nazwanie dźwięku naglosowcgo E. osiągną! w ten sposób, żc wymawiał odpowiednio wyraz, wydzielał pierwszy dźwięk, a następnie prosił dziecko o nazwanie go. Po kilku powtórzeniach (3—6) udawało się uzyskać u dzieci 3—4-Ietnich wydzielenie pierwszego dźwięku w wyrazie, ale E. obowiązkowo musiał wymawiać każdy wyraz z intonowaniem (podkreślę-, niem) odpowiedniej głoski. Jeśli tego nie robił, dziecko nie wykonywało zadania i trudno było go do tego nakłonić. Dzieci te są zafascynowane samą grą. a zadanie traktują jako przykry dodatek do gry'* Niektóre nie chciały w ogóle wziąć udziału w zajęciach, jeśli wymagano od nich analizy.

Dzieci 4—5-letnie z uwagą wysłuchały instrukcji dotyczącej pierwszego dźwięku w wyrazie, ale na wypowiedziane nieprawidłowo swoje imię zareagowały inaczej — nie protestowały, ale i nie umiały powiedzieć, na cz.ym polega błąd. W zabawie wszystkie dzieci wypowiedziały wyrazy intonując pierwszy dźwięk. Dwoje z 10 wymagało objaśnień podawanych w grupie młodszej. Pozostałe z łatwością wyodrębniały pierwszy dźwięk, a następnie nazywały go. Trudności sprawiały spółgłoski zwarte (występowało dzielenie na sylaby). Przy zwartych potrzebna była pomoc E.

U dzieci 5—6-lctnich pojawia się po raz pierwszy samodzielne wyodrębnienie pierwszego dźwięku w imionach (dzieci młodsze były tego uczone). Zwarte i tu sprawiają trudności (podział na sylaby). Samodzielnie wydzieliło nagłosowy dźwięk swego imienia 50% dzieci, pozostałe wykonały zadanie szybko po wyjaśnieniach. Podczas zabawy połowa dzieci od razu nazwała naglosową spółgłoskę w wyrazie. Pewne trudności sprawiały spółgłoski zwarte. Dzieci 5— 6-letnic wyraźnie różnią się od młodszych zachowaniem. Interesuje je sam eksperyment, z zadowoleniem kontynuują zabawę po zakończeniu badań.

U dzieci 6—7-lctnich eksperyment został częściowo zmieniony. Przeprowadzono zespołową zabawę, podczas której na przykładzie imion dzieci wyjaśniono, co to takiego jest dźwięk nagłosowy wyrazu. Następnie dawano do analizy te same Wyrazy, które w czasie zabawy były wprowadzane do badań dzieci młodszych (nazwy zwierząt). Wszystkie dzieci wykonały zadanie, żadne nic intonowało pierwszego dźwięku. Niekiedy była podawana pierwsza sylaba wyrazu.

Celem drugiej serii eksperymentu było zbadanie, czy dzieci w wieku

91