SNB13899

—    ~Z całą pewnością działania profilaktyczne stanowią ten teren, na któn-spotyka się opieka i wychowanie. Tworzenie warunków rozwoju fizyczne* umysłowego, społeczno-moralnego i kulturalnego jest zadaniem opieki, ale uczę* tego, jak z tych warunków (dóbr kultury, urządzeń rekreacyjnych, ponn^ dydaktycznych) korzystać, jest zarazem zadaniem opieki i wychowania".

—    „Na tej podstawie funkcję profilaktyczną i kompensacyjną można przypis-.' opiece i wychowaniu. W obydwu tych przypadkach, z racji nierozdziehofc zachodzących procesów, możemy mówić o procesie opiekuńczo-wychowawczym'

—    Opieka i wychowanie wiążą się ze sobą na odcinku ich funkcji resocjalizacyjnej, związanej z negatywnymi skutkami sytuacji losowych i wówczą „także można mówić o procesie opiekuńczo-wychowawczym jako szczegóte odmianie wychowania.”

Trudno jest w pełni i jednoznacznie odnieść się do tych twierdzeń ze względy na niedostateczną jasność znaczeniową niektórych terminów (np. „profilaktyka” i wyrażonych poglądów (np. teza o nierozdzielności procesu opiekuńczo-*), chowawczego), współ występowania sądów o różnym stopniu obiektywnej zasadności (np. pogląd, że w sytuacji opiekuńczo-wychowawczej „nie umiemy" odróżnić elementów opiekuńczych od wychowawczych) oraz jednostronność i zbytnie uproszczenie w takich stwierdzeniach, jak: ..Jest podstawowym celem opiek:

—    uczyć samodzielnego zaspokajania potrzeb”¹⁶. W związku z tym wypada e ograniczyć się tylko do następujących uwag:

—    Ukazane relacje między opieką a wychowaniem, będące w dużej mierze konsekwencjami arbitralnego zdefiniowania opieki — o czym była mowa w rozdziale pierwszym — budzą w większości uzasadnione wątpliwości i zastrzeżenia.

—    Przyjęte założenie, że „opieka jako wspierająca działania dotyczące kształtowania osobowości [czyli działania wychowawcze — dop. Z.D.] powinna im odpowiadać”¹⁷ stawia opiekę w pozycji służebnej i podrzędnej zależności wobec wychowania. W rzeczywistości — jak to wykazała ogólna charakterystyka opieki

—    tylko jedną z jej funkcji jest warunkowanie wychowania. W tym też tylko sensie można interpretować to założenie.

—    Domniemana tożsamość działań opiekuńczych i wychowawczych na poziomie zadań ogólnych jest przede wszystkim skutkiem przyjętego przez autorkę rozumienia opieki nie zawierającego specyficznych konstytutywnych cech tego pojęcia, a także — co jest tego konsekwencją — nie zawsze trafnego identyfikowania czynności specyficznie opiekuńczych.

—    Trudno jest rozstrzygnąć, czego jest więcej na wyższych poziomach potrzeb: opieki czy wychowania. Wychowania jest tu w tym sensie więcej w ogóle.

i*

Ibidem, s. 204. Ibidem, s. 203.

że zajmuje się ono ich rozbudzaniem, utrwalaniem i socjalizacją (podczas gdy na poziomach podstawowych głównie socjalizacją) oraz że aktualizacja tych potrzeb staje się także celem wychowania. Powiększa się zatem poprzez działalność kreatywną i atrybuty wartościowości potrzeb. Nie jest to jednak równoznaczne z zawężeniem się zakresu opieki, która zajmuje się zaspokajaniem tych potrzeb, chociaż jest ono inne niż na poziomie podstawowym, ale zapewne nie łatwiejsze. Z tego też wynika inny rodzaj relacji między opieką a wychowaniem na każdym z tych poziomów, co może być przyczyną dopatrzenia się tu raczej pozornej prawidłowości.

—    Można zgodzić się z poglądem co do „granicznego" charakteru doradztwa i instruktażu, wszelako z zastrzeżeniem, że należy odróżnić doradztwo ..opiekuńcze" i „wychowawcze" i dopatrywać się tej zbieżności w ostatecznym celu — doprowadzeniu podopiecznego-wychowanka do samodzielności i autonomii.

—    Jeśli potrafimy właściwie określić opiekę i wychowanie poprzez ukazanie ich specyficznych cech, to w konsekwencji mamy dostateczną podstawę do tego. żeby niezależnie od skali trudności w złożonej opiekuńczo-wychowawczej sytuacji odróżnić elementy opiekuńcze od wychowawczych. W przeciwnym bowiem razie oznaczałoby to paradoks, polegający na tworzeniu i rozpatrywaniu czegoś wiadomego, ale złożonego z elementów niewiadomych. Oczywiście, że dla takiego rozróżniania niezbędne jest również trafne zdefiniowanie pojęć: „sytuacja opiekuńcza” i „sytuacja wychowawcza". Warunek ten trzeba jednak spełnić.

—    Profilaktyka rozumiana jako zapobieganie przewidywanym, potencjalnie możliwym wystąpieniom niepożądanych, negatywnych stanów rzeczy, występuje we wszystkich dziedzinach ludzkiej działalności. Zajmuje ona także doniosłą pozycję w opiece i wychowaniu. Jest jednak oczywiste, że w każdej wyraźnie wyodrębniającej się dziedzinie różni się ona odmienną treścią gatunkową, w tym także w interesujących nas tu dziedzinach. Stąd też wynikają wątpliwości co do twierdzenia, iż „z całą pewnością” jest ona terenem zbieżności opieki i wychowania.

—    Rzeczywiście więc, tak opiece, jak i wychowaniu możemy ..przypisać’* funkcję profilaktyczną i kompensacyjną, jednakże w swoistych dla tych dziedzin znaczeniach. Nie wynika stąd wszakże wniosek, iż powstaje na tym tle nieroz-dzielny proces opiekuńczo-wychowawczy, chociaż istnieją po temu potencjalne możliwości.

—    Można także powiedzieć, że opieka i wychowanie wiążą się ze sobą poprzez spełnianie funkcji resocjalizacyjnych w stosunku do określonej kategorii pod-opiecznych-wychowanków. Wymaga to jednak przede wszystkim bliższego sprecyzowania zakresu tej opieki oraz powodowanych przez nią skutków resocjalizacyjnych. W przeciwnym razie pozostaniemy tylko w granicach uzasadnionego domniemania.