strona0039 (3)

106 Maria ?.ohtowsku i Zofia Hutwku i

« y o wieku dojrzewania, pisanej pod dużym wpływom iduid litycznej psychologii niemieckiej lat dwudzleitych. Po wojnie Bnley poddał krytyce własne i cudze poglądy na wiok dojrzewania i podjął próby szukania nowych rozwiązań problematyki psychologicznej na gruncie teorii dialektycz nej. Pośmiertne wydanie w 1958 r. zmienionej wersji Psychologii wycho-ioawcze), głównego dużego dzieła Baleya, oraz w 1959 r. nowego podręcznika Wprowadzenie do psychologii społecznej, nad którymi pracował w latach 1949- 1952, wskazują na te tendencje. Ich źródła nietrudno znaleźć w żywej zawsze postawie racjonalistycznej Baleya, w jego tendencjach demokratycznych i antyfaszystowskich, w wytrwałym śledzeniu rozwoju nauki i Jej powiązań z praktyką, co pozwoliło mu po wojnie szybko włączyć się w nurt toczących się przemian społecznych¹**.

Stefan Szurną n (1889- 1972), uczony o wykształceniu — podobnie Jak Baley — medycznym i psychologicznym, odznaczał się w swej wszech- , stronnej i bogatej twórczości naukowej (której nie przerwało przejście na • meryturę w 1961 r.) oryginalnością i świeżością pomysłów naukowych I rozwiązywaniem stawianych problemów na podstawie obszernych badań empirycznych. Zajmował się: twórczością rysunkową dziecka, publikując w 1927 r. Jedną z ciekawszych w tym zakresie monografii pt. Sztuka dziecin. a potem wiele artykułów o wychowaniu estetycznym; rozwojem sporni/.-gania, m.in. wykrytym przez siebie zjawiskiem synkretyzmu u pół-* mi /nych dzieci; zagadnieniem inteligencji i rozwojem myślenia u dzieci,

Móio badał nie od strony wyników pracy umysłowej mierzonych testami, lec/ poprzez analizę procesu myślowego — znacznie ważniejszą dla zrozumieniu rozwoju ^,M. Do znanych prac przedwojennych Szumana należą też: Psychologia młodzieńczego idealizmu ^łM, opracowana na podstawie analizy dzienniczków młodzieżowych i znajdująca się — podobnie jak prace Ba-leya pod wpływem niemieckiej psychologii idealistycznej; rozprawa Talent pedagogiczny ^m, w której autor bronił oryginalnego wówczas poglądu, ze nie istnieje jakieś wrodzone uzdolnienie predysponujące do dołu.go uprawiania pracy pedagogicznej, że w każdym człowieku można rozwinąć odpowiednie uzdolnienia przez kształcenie rozmaitych u różnych ludzi cech umysłu i osobowości. Nu uwagę zasługuje też jedna z podstawowych prac nuukowych Szumana: Geneza przedmiotu ^m, w której zaryso-

Por. M. Zebrowska Profesor Stefan Baley — pedagog, naukowiec, człowiek.-..i *«y< hologia Wychowawcza" 1988, nr 3.

"⁴ S, Szuman Rozwój myślenia a dzieci w wieku szkolnym, 1938; Rozwój pytań il.areka. Badania nad rozwojem umyslowośct dziecka na tle Jego pytań, 1939.

"* Hozprawa zamieszczona w: S. Szuman, J. Pieter, H. Weryńskl Pzychologia światopoglądu młodzieży, 1933.

^,M W: „Kultura 1 Wychowanie" R. VI, 1939 (II wyd.- w broszurze Katowice 1947, przedruk w: Osobowość nauczyciela, pod red. W. Okonln, 1982).

8. Szuman Geneza przedmiotu. O dynamicznej Integracji sfer zmysłowych we

»

wuje się tendencja do gonady c/.nogo wyjaśnianiu doświadczeniu no podstłi wie związku spostrzeganiu z działaniem. Do procy tej nawiązuje, w dwadzieścia lat później, w 19.18 r. wydana monografia Rola działania w rozwoju umysłowym małego dziecka, w której autor, opierając się nu tezie materializmu dialektycznego, iż człowiek poznaje rzeczywistość działając na nią — wykazał, jaki jest wzajemny związek myślenia i działania i jak się on kształtuje już we wczesnych stadiach rozwoju. Aktywnością własną dziecka jako jednym z ważnych czynników rozwoju zajmował się Szuman i w innych rozprawach powojennych. Kontynuował też swe dawne zainteresowania, rozwijając — przy pomocy współpracowników-—ciekawe hu dania podłużne nad rozwojem mowy i myślenia dziecka, do których Jeszcze powrócimy. Prowadzona przez S. Szumana przez 33 lata katedra tętniła zawsze żywą atmosferą pracy naukowej, ściśle powiązanej z prokty-• ką ^łW. Dla użytku rodziców, nauczycieli i studentów opublikował zaraz po wojnie dwa popularne podręczniki^łS'.

Druga wojna światowa przyniosła psychologii, podobnie jak całej nau ce polskiej, olbrzymie straty. Zniszczone zostały nie tylko wszystkie laboratoria uniwersyteckie i szeroko rozbudowane placówki psychologii praktycznej, ale zginęła w czasie działań wojennych i w hitlerowskich obozach zagłady większość młodych, niejednokrotnie bardzo obiecująco zapowiadających się psychologów. Odbudowa tych warsztatów pracy i kształcenie nowych kadr w bardzo trudnych warunkach powojennego zniszczenia kraju szły początkowo w kierunku kontynuowania tradycji przedwojennych, bez prób rewizji błędnych założeń teoretycznych i przystosowania poczynań praktycznych do rewolucyjnych przemian społecznych ^,H. Nieunikniony w tych warunkach kryzys teorii i pruktyki psychologicznej narastał w latach czterdziestych i pięćdziesiątych i przełamywany był w trudnym procesie krytyki z pozycji materializmu dialektycznego wczesnym dzieciństwie. „Kwartalnik Psychologiczny” 1932 (przedruk tej pracy po wojnie w: Fragmenty psychologii, pod red. J. Pietera, 1958 oraz „Materiały do nauczania psychologii", seria II, t. 2, 1968). —Poglądy bardzo podobne do sformułowanych przez Szumana w tej rozprawie znajdziemy w pracy S. L. Rubinsztejnn Uyt I iwia domoić, 1961.

Artykuł o działalności naukowej S. Szumuna oraz bibliografię Jego prac znaj dzie Czytelnik w książce zbiorowej: Rozwój i wuchouanie, 1963, wydane] z okazji 35-lecla Katedry Psychologii Pedagogicznej UJ.

>*• S. Szuman Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego, 1947; Psychologia wychowawcza wieku szkolnego, J 947.

i* Tuk np. odbudowane porudnie zawodowe l psychotechniczne próbowały i**-drjmowuć— Jak dawniej—problem selekcji (doboru) najlepszych kandydatów do różnych zawodów 1 pruć, podczas gdy w ówczesnych warunkach braku ludzi dla szybko odbudowywanego przemysłu ważny był nie dobór najh-pszyeh, lar/, masowe ksztaieenio nowych kadr, rozbudowywania szkolnictwa itp