82357 strona0028 (3)

IM Marla ?.rbrow«kn I Zofia ll«btk

O. Psychologia rozwojowa w Związku Radzieckim Opracowała Maria Żcbrotoska

0    ważnych materialistycznych źródłach rosyjskiej psychologii dziecka I. łn już poprzednio mowa (por. ro/dz. I, C). Do tych postępowych trmlyi ii nawiązuje w końcu XIX wieku P. F. K a p t i o r i e w, zajmujący *.i«: /.i gadnicniami rozwoju charakteru i osobowości dziecka i akcentują* y W swych pracach znaczenie własnej aktywności wychowanka, oraz /unity psychiatra, I. A. Sikorski, interesujący się m.in. rozwojem i psychologii * nymi podstawami wychowania dziecka. Do znanych badaczy z począł lo*sv XX w. należą: A. P. Nieć za je w, inicjator pierwszych badań poinw nawczych nad dziećmi w różnym wieku, twórca laboratorium eksperynu o lalncj psychologii pedagogicznej w Petersburgu (1901); jego współpnn uvv nik, A. F. Łazurski, znany z badań nad osobowością i charakterem oraz z systematycznych obserwacji uczniów w warunkach naturalny h (m.in. był twórcą metody „eksperymentu naturalnego”); G. 1. Rosso limo, zajmujący się m.in. pomiarami rozwoju umysłowego, zw«i|«-ooll» testów, autor znanej techniki przedstawiania wyników badań tiulowy!' w postaci „profilu psychologicznego”, i inni. Mimo nagromad/mln pr<* » tych autorów dużego zasobu konkretnej wiedzy o dziecku, Jago m/wo|u

1    wychowaniu, mimo zasadniczo postępowej postawy społecznej, nie m In-nili się oni od licznych błędów i niekonsekwencji w swych założeniach h rctycznych. nawiązywali bowiem do panujących wówczas w Europie 1 Ania ryce biologistycznych teorii rozwoju i hołdowali pajdocentryzmowl. Tmi kierunek pedagogiki, polegający na kierowaniu się w nauczaniu i wycie* waniu rzekomo wrodzonymi, naturalnymi potrzebami i zainteresowaniami dziecka, rozwijał się nadal bujnie w Związku Radzieckim jeszcze w li»lh> b dwudziestych, nic przynosząc zresztą ważniejszych prac teoretyczny* h i doprowadzając w latach trzydziestych do ostrej krytyki pedologii (pm s. 88 i 89). Jednak w okresie przedrewolucyjnym prace tych psych*' logów i ich współpracowników, nastawione na badania eksperyment nilu i ścisłe wiązanie psychologii z życiem, zwłaszcza z wychowaniem i prani szkoły, przeciwstawiają się idealizmowi i suchej akademickości trodyryj nej psychologii introspckcyjnej. dominującej wówczas w Rosji. Głównym reprezentantem tego idealistycznego kierunku był R. I. (’ z. e 1 p ii m»«, profesor psychologii w Uniwersytecie Moskiewskim, założyciel (11M*.! i ) i dyrektor Instytutu Psychologicznego. Rozwijał on ożywioną działalno naukową i organizacyjną i cieszył się dużymi wpływami oraz uźnanleni władz carskich. Najostrzej idealizmowi i subiektywizmowi psychologii Czełpanowa przeciwstawiał się w okresie przedrewolucyjnym światowe|

■ lawy psychiatrii i psycholog, W. M. B i c c h 11 «• v I «• w (18B7 - 1027), któ-ty wniósł poważny wkład także do psychologii dziecka"*.

Nawiązując do wymienianych Już (por. rozdz. I, C) prac Sleczcnowa, n potem korzystając /. metody odruchów warunkowych I. I'. Pawłowa, Hlnhtieriew zastosował w obszernych baduniach własną technikę warun kowania odruchów i na tej podstawie próbował stworzyć „psychologię ubloktywną", wolną od Idealistycznych spekulacji introspckejonlstów. Nazwał Ją później „refleksologi ą” ^IM, tj. nauką o odruchach; minia ona ograniczać się do badania związków między zewnętrznymi bodźcami i zew mjtrznymi reakcjami na nie, nie wnikając w istotę pośredniczących proce •••w centralnych. To skrajnie behawiorystyczne, mechanlstyczne stano winko refleksologii spotkało się w latach dwudziestych z ostrą krytyką psychologów marksistów. W epoce swego powstawania jednak była rrflek »<.logia ważnym elementem walki z ideologią Czełpanowa, którą Blech llerlew atakował ostro w w'ielu swych wystąpieniach publicznych, choć ule zdołało to zachwiać dominującej pozycji Czełpanowa.

Zasadnicze zmiany w psychologii rosyjskiej następują dopiero stopniowo po Rewolucji Październikowej. Przygotowały je dziesięciolecia narastania walk klasowych, związanych z rozwojem rosyjskiego kapitalizmu I wzrostem klasy robotniczej, tworzenie się i krzepnięcie partii komunisty i znaj, budowanie jej podwalin naukowych przez. W. 1. Lenina. Twórcze rozwijanie teorii marksistowskiej przez Lenina uzbraja naukę-lak że i psychologię — w nowe argumenty, nową metodologię materializmu dialektycznego i historycznego i wskazuje nowo drogi rozwiązywania podstawowych problemów filozoficznych i psychologicznychPodajmo ^,w Błechtieriew prowadził w dużych zespołach naukowych liczno 1 wlrlonspeh lawo badania struktury 1 funkcji mózgu człowieka. /. około 600 publikacji Mk<htlrrlr wn, przeszło 100 dotyczy psychologii (por. artykuł B. O. Ananlowu Wkład W. M. Ulai h llsrłeioa tv ptichołogiczeskuju nauku. W: W. M. Błechtieriew i iou>rlcmleimyJc problemy sfrojenlja I funkcji mozga to normie i patologii. Materiały z Konferencji pod nil. W. M. Młaslszczowa, 1959). Tamże inne referaty o różnych aspektach działalności W. M. Blcchtieriewa. Między innymi N. M. Szczełowanow przypomina, żo iMiiblemntyką rozwoju we wczesnym dzieciństwie Błechtieriew interesowni się Już. ihI 1904 r., gdy prowadził dzienniczki swych własnych dzieci; obserwacje to wykor/y •tywal potem w swych publikacjach.

Dwie fundamentalne prace W. M. Biechtiericwa z togo zakresu — to wydana w latach 1907 - 1910 (a więc przed powstaniem behawioryzmu Watsona) i tłumaczona nn wiele Języków Obłekfitonajo pslchołogija, n w 1917 r. Jej kontynuacja- OblifilJ# oanoury rleflaktołogli czełowieka. Znaczenie tych prac dla psychologii oraz ogólną leli nliuruktcryatykę daje m.in. G. B. Ananiew w cytowanym artykule, n krytyczną ocena A. A. Smlrnow (1957 l 1907). Bor. także A. W. Pletrowskl (1967).

Szczególne znaczenie dla psychologii mają dzielą W. I. Lenina: MaterlaKinn n empiriokrytycyzm (wydano w 190» r. —patrz Dzieła, t. 14, Warszawa 1949) oraz /ai.ytg flloioficmr (opubllkuwuiie po raz pin wazy w Związku Hadziecklm w Zbio-r/a Unlnototklm, t. IX, XII I XXIII w lalach 1070 1933). Warszawa 1950.