strona0064 (2)

Ififl Marlu Żclii.iwiiku

Wania i zmieniania rzeczywistości, teoria dialektyczni* istotę rozwoju psychicznego upatruje w coraz lepszym orientowaniu • ię

dziecka w rzeczywistości i coraz sensownieju/ym d z i aj a a i u w niej. Istotą bowiem procesów psychicznych jest odzwierciedlenie i /*• czywistości, które powstaje i rozwija się w toku działania jako jego niemi zowny składnik, a zarazem skutek; z działalności zewnętrznej powstaje Kwoistu, nowa forma — działalność psychiczna; stanowi ona interiory z u c J ę ⁴⁴ działalności zewnętrznej, materialnej, która w trakcie społeczne-go rozwoju i obcowania dziecka z dorosłym przeobraża się w działalność wewnętrzną, działalność świadomości (Leontiew, 1962, s. 91 92). Już malutkie dziecko, chwytając przedmioty i manipulując nimi, poznaje jo coraz lepiej, a dzięki temu uczy się posługiwać nimi w swoim dzlu laniu w sposób coraz bardziej celowy, coraz bardziej zgodny z ich budową 1 przeznaczeniem. W miarę tego, jak malutkie dziecko coraz więcej alę porusza, rozgląda, dotyka, mówi—-coraz to więcej bodźców oddziałuje nu nie (np. nowy widok— w wyniku odwrócenia głowy, zachowanie się dorosłego—wywołane działaniem dziecka itp.). Bodźce te, jak równie, reakcje dziecka stanowią — jak już mówiliśmy — warunek powstawaniu nowych połączeń nerwowych, czyli rozwoju struktury, a w związku z tym I rozwoju funkcji układu nerwowego dziecka. Wraz z rozwojem i córa/ większym komplikowaniem się działalności rozwija się i kształtuje ni«-odzowna w działaniu świadomość celów działania oraz sposobów i środków osiągania tychże.

Ten dialektyczny związek działalności psychicznej z działalnością zew nętrzną jest związkiem treściowym; w zależności od rodzaju dzia łaloości człowiek rozmaicie odzwierciedla rzeczywistość i rozmaicie na nią reaguje. Związek ten kształtuje się też w sposób różny na różnych po złomach rozwoju psychicznego dziecka. Początkowo jest bardziej ścisły, procesy psychiczne nie oddzielają się jeszcze od działania zewnętrznego. Myślenie nu przykład, które w pierwszych latach życia dziecka jest myślę nlcm konkretnym, obrazowo-ruchowym, rozwijającym się na podstawie związków czasowych w pierwszym układzie sygnałowym, w późniejszych etapach rozwojowych wyodrębnia się w osobną funkcję — myślenie słów ¹

Trnrlo rozwoju p»yrhlr/ncąo 167

nr. rozwijające się nu podaluwlc drugiego układu sygnałowego “; jego związek z działaniem staje nią bardziej pośredni, jukkolwiek nie mniej ważny I Istotny. Niezależnie od tych przemian, poznanie i zrozumienie rzeczywistości rozwija się i kształtuje zawsze w trakcie działania materialnego 1 w związku z. nim, a rozwój świadomości czyni wszelką działalność czło-vłoka coraz bardziej sensowną i rozumną. Dotyczy to zarówno charakte-lystycznych dla dziecka form działalności, jakimi są zabawa i nauka, jak I typowej działalności człowieka dorosłego — pracy.

Dlatego też własną aktywność dziecka, a zwłaszcza jego ś-wlidomą •l / i n ł a 1 n o ś ć, uważamy za ważny,czynnik jego rozwoju .psychicznego. Dzlinko „(...) nie jest biernym przedmiotem wpływów zewnętrznych, lecz iłktywnym podmiotem, biorącym udział wc wszystkich dotyczących go piocesach. Nie ma też innej drogi wykształcenia na przykład silnej woli, lak udział w realnej walce z rzeczywistymi przeszkodami, ani innej drogi m/wijania swojej inteligencji, jak realny wysiłek umysłowy nad rozwiązywaniem konkretnych zadań (...) Dlatego też wychowanie powinno pole-iuir nic^{2 3} tylko na świadomym podawaniu dziecku pewnych treści nauko-vych i ideologicznych, ale przede wszystkim na świadomym organizowaniu Jego działalności i trybu życia według tych treści” (Tomaszewski, 1949. u H7-58).

1

Pojęcie to wprowadził do psychologii radzieckiej S. L. Wygotakl, n roz.wijidl Jego kontynuatorzy — Leontiew, Rubinsztejn i Inni. Stało kię ono ważnym elementem dialektycznej teorii rozwoju (por. na przykład z prac polskich artykuły T. Tomiorw sklrgo, M. Przi-tacznikowoJ, E. FleszneroweJ w „Psychologii Wychowawc/fJ" 1MT, nr ft; przedmowę F.. Franusa do Wybranych prac psychologicznych S. Wygotsklrgo, 1071; książkę M. Przełącznikowej, 1973) — Pojęcie Interioryzacji Jest Jednym /. pod ■tawowych pojęć takie w teorii J. Płageta, ktćry użył go niezależnie od Wygotłklcfo Obecnie Jest powszechnie stosowane w psychologii.

2

firodowifko

Ilu zwój psychiczny dziecka, uwarunkowany zadatkami organicznymi i wioną działalnością dziecka, zależny jest również od wpływów środowiska t\ wnętrznego, w tym głównie środowiska społecznego, w którym dziecko żyje.

Trzeba przede wszystkim zwrócić uwagę na podstawowe związki organizmu ze środowiskiem, na które wskazują nowoczesne minki biologiczne, a któro dotyczą również'organizmu człowieka. W no-• vin ujęciu dziedziczności genetyka kładzie nacisk na zależność rozwoju nrgnnizmów od warunków ich życia; fizjologia oparta na nauce Pawłowa v|d/l istotę wyższej czynności nerwowej w utrzymywaniu równowagi mpnnk imi z otoczeniem za pomocą mniej lub bardziej skomplikowanych mikcji odruchów warunkowych; podkreśla przy tym ścisłe zdeterminowanie wyższej czynności nerwowej, a więc i psychiki, przez bodźce •im lutu zewnętrznego, ścisły związek organizmu ze środowiskiem. Te teorie pi- yrodniczc dalekie są od mechanistycznego i statycznego ujmowania tego związku, wskazując nu jego wielką zmienność i plastyczność, na roz-vńj przystosowawczych funkcji organizmu, na kształtowanie się coraz

3

oba to pojęciu będą obuzrrnlf) omówione w rozdz. V.