Strona5

Zalicza się do nich powietrze, atmosferę, wody, gleby, lasy, rośliny, zwierzęta.

Większość zasobów przyrody nieożywionej należy do kategorii nieodnawialnych, z tego też względu powinno się wykazywać szczególną dbałość o racjonalne nimi gospodarowanie. Prowadząc oszczędną gospodarkę nieodnawialnymi surowcami mineralnymi, należy w większym stopniu wykorzystywać odnawialne źródła energii, jak np. energia słoneczna, geotermiczna, energia wiatrów, energia atomowa.

1.2. KRAJOBRAZ JAKO FIZJONOMIA ŚRODOWISKA

Zewnętrznym wyrazem środowiska jest krajobraz. Termin krajobraz ma wiele znaczeń. Można w nim widzieć fizjonomię, czyli zewnętrzny obraz środowiska naturalnego i kulturowego człowieka, bądź wynik oddziaływania sił przyrody - teren, na którym zachodzą procesy geologiczne i ekologiczne. Może to wreszcie być zespół powiązanych ze sobą elementów środowiska, biocenozy i biotopu.

W znaczeniu ekologicznym krajobraz to oblicze powierzchni Ziemi lub jej części, o charaktery stycznym wyglądzie i strukturze, będące sumą wszystkich elementów przyrodniczych i antropogenicznych (czyli działalności ludzkiej), które pozostają we wzajemnych zależnościach jako układ ekologiczny. W krajobrazie elementy przyrody będą przenikały się ze składnikami sztucznymi, ukształtowanymi przez człowieka. O tym w końcu, z jakim spotykamy się krajobrazem, decyduje człowiek.

W zależności od stopnia przeobrażenia środowiska przyrodniczego wyróżnia się krajobrazy: pierwotny, naturalny, kulturowy, zdewastowany.

Krajobraz pierwotny odznacza się brakiem śladów działalności człowieka. Jest to krajobraz, w którym przyroda w niczym nie została zmieniona; obecnie niezwykle rzadki na Ziemi. W Polsce mamy jedynie reliktowe formy krajobrazu pierwotnego, zachowanego tylko na niektórych obszarach będących pod ścisłą ochroną, a więc na niewielkich obszarach Tatr, na północnych zboczach Babiej Góry, w pewnych fragmentach Pienin, w Puszczy Białowieskiej i Puszczy Jodłowej.

Krajobraz naturalny to krajobraz użytkowany i nieznacznie zmieniony przez człowieka, w którym procesy równowagi biologicznej nie zostały zakłócone. Udział człowieka jest znikomy i praktycznie ledwo zauważalny. Obszary te charakteryzują się naturalną zdolnością samoregulacji oraz brakiem elementów przestrzennych. Krajobraz ten dominuje w naszych parkach narodowych (ok. 60-70% ich powierzchni). Liczne fragmenty krajobrazu naturalnego są objęte ochroną rezerwatową.

Krajobraz kulturowy, najczęściej spotykany, obejmuje tereny znacznie zmienione przez człowieka w wyniku intensywnej gospodarki. Charakteryzuje się wprowadzaniem nowych elementów przestrzennych w układzie warunków naturalnych środowiska, które z reguły naruszają jego równowagę biologiczną. Obszar ten nie ma zdolności samoregulacji i wymaga zabiegów ochronno-pielęgnacyjnych. Typowym przykładem takiego krajobrazu są obszary rolnicze, zagospodarowane i użytkowane tereny, np. lasy, łąki, jeziora. Elementami krajobrazu kulturowego są obiekty urbanistyczno-architektoniczne, drogi, linie kolejowe, uregulowane rzeki.

Krajobraz zdewastowany jest to teren całkowicie przeobrażony przez człowieka w wyniku rozwoju przemysłu, urbanizacji, komunikacji. Na obszarze takim równowaga biologiczna jest silnie zakłócona, wskutek całkowitego bądź częściowego zniszczenia składników naturalnych krajobrazu: roślinności, zwierząt, wód, gleby, powietrza atmosferycznego. W skrajnych przypadkach dochodzi do całkowitego zatrucia i zniszczenia środowiska. Elementami tego typu krajobrazu są: jałowa ziemia porośnięta kikutami drzew, hałdy, wysypiska śmieci, zatrute cuchnące wody. Przykładem są tereny intensywnej gospodarki dużych aglomeracji przemysłowych. ■

1.3. STOSUNEK CZŁOWIEKA DO PRZYRODY NA RÓŻNYCH ETAPACH JEGO ROZWOJU

Stosunek człowieka do przyrody był od najdawniejszych czasów odbiciem stopnia świadomości społecznej i kształtujących się stosunków społeczno--ekonomicznych, które pozostawały w związku z panującymi sposobami produkcji. Kolejne etapy kultury i cywilizacji ludzkości charakteryzowały się odmiennymi typami stosunków między człowiekiem a przyrodą. Od początku swego istnienia człowiek uzbroił się w środki oddziaływania na