4442198878

znawcze”; zalicza się do nich przede wszystkim spostrzeganie, ale także i poznawanie pośrednie, tj. wnioskowanie o pewnych ukrytych przed okiem właściwościach i składnikach rzeczywistości na podstawie danych zmysłowych. Drugi rodzaj procesów, jakie w codziennym języku zalicza się do „myślenia”, obejmuje pewnego rodzaju konstrukcyjne działania umysłowe, takie np. jak twórczość poety czy powieściopisarza. Zadaniem niniejszej pracy będzie omówienie terminologicznego problemu związanego z myśleniem poznawczym. Wychodząc od bliższej analizy introspekcyjnego pojęcia procesu psychicznego i braków, jakie wykazuje to pojęcie jako narzędzie badań nad mechanizmem zachowania się, postaram się w dalszym ciągu przedstawić istniejące dziś w psychologii próby obiektywnego definiowania psychologicznych terminów, a w szczególności terminu „proces poznawczy”, na końcu zaś podam pewien projekt definicji syntetyzującej te różnorodne definicje przez ustawienie ich w ramach biologicznych, przy czym oprę się zarówno na pewnych teoretycznych poglądach Pawłowa, takich jak teoria przystosowania do otoczenia, pojęcie procesu psychicznego, krytyczne uwagi na temat pojęć psychologicznych i in., jak też na wynikach fizjologicznych badań Pawłowa i Adriana nad procesami recepcji.

Może dla należytego oświetlenia tematu tej pracy należałoby wspomnieć, że wypłynęła ona z praktycznych potrzeb eksperymentalnego badania procesów poznawczych u oligofreników i osób chorych psychicznie. Przeprowadzając jeszcze w 1952 r. doświadczenia nad rozpoznawaniem obrazków u debilów mogłem stwierdzić, że występują tu liczne fałszywe rozpoznania, nie dające się wytłumaczyć za pomocą pojęć psychologii introspekcyjnej. Zwróciłem się wtedy do pawło-wńzmu, chcąc wypróbować, jak dalece w konkretnej pracy empirycznej mogą się przydać pawłowowskie mechanizmy i konstrukcje pojęciowe, uważane wówczas przez wielu psychologów za odpowiednią podstawę dla badań psychologicznych. Idąc za wzorem Pawłowa, który podkreślał z naciskiem, że nie chce się z fizjologa przeobrażać "w psychologa, starałem się też nie zmienić z psychologa w fizjologa,

ale przeanalizować pawłow^rowski dorobek naukowy z punktu widzę-•

ma potrzeb naukowych psychologii, a szczególnie z punktu widzenia

2 Procesy po7.nawc7e 17