76091

2. Źródła prawa w znaczeniu formalnym - zalicza się do nich organy władzy paiistwowej tworzące prawo oraz formy ich działalności prawotwórczej .rezultaty tej działalności, reguły dotyczące recepcji prawa z innych systemów prawa'.

W systemie prawa ustawowego źródłami prawa w ujęciu formalnym są akty stanowione.

1. Ż rodła prawa rzym s ki ego

Wyróżnia się tradycyjnie następujące okresy rozwoju prawa rzymskiego:

1.    Okres prawa archaicznego - od 753 roku przed Chr. (początek Rzymu) do poł. III wieku przed Clir.

2.    Okres prawa przedklasycznego - od poł. III wieku przed Chr. do kotica republiki

3.    Okres prawa klasycznego - od początku pryncypatu do 235 roku

4.    Okres prawa poklasycznego (schyłkowego), w którym wyróżnia się podokres prawa justyniańskiego -od 235 roku do 565 roku(śmierć Justyniana)

J. J Prawo archaiczne

Podstawowym źródłem prawa były przekazywane z pokolenia na pokolenie niepisane normy prawne, często określane jako zwyczaj przodków (inos maiorum). W ramach prawa zwyczajowego powstało wiele instytucji o podstawowym znaczeniu dla prawa prywatnego takich, jak: władza ojcowska, małżeństwo, władza męża nad żoną. własność, dziedziczenie, zapisy. Istomą rolę w procesie formowania się prawa zwyczajowego zapewne odegrały orzeczenia sądów królewskich (leges regiae) i kolegiów pontyfików (conimeniarii pontificium). Istotne znaczenie w tamtych czasach, miały sankcje sakralne. W okresie królewskim władza świecka i sakralna były zespolone w jednych rękach króla".

Prawo zwyczajowe po raz pierwszy zostało spisane w połowie V wieku przed Cltr. w Ustawie XII tablic. Ustawa XII tablic (Lex dnodeciitm tabularuin)- stanowiła pierwszy historycznie zbiór przepisów prawa zwyczajowego. Prace nad zbiorem rozpoczęły się w 452 roku przed Chr. tablice zawierające normy prawne były drewniane, wywieszono je na Forum Romanum⁹. Zbiór miał duże znaczenie dla rozwoju prawa; jego sporządzenie oznaczało przejście od prawa zwyczajowego, niepisanego (ius non scriptian) do prawa stanowionego, pisanego (ius scriptum). Liwiusz określił Ustawę XII tablic jako źródło wszelkiego prawa publicznego i prywatnego. Zbiór, mimo że nie był kodyfikacją kompletna obejmował przepisy z całego ówczesnego prawa¹⁰.

1.2. Prawo przedklasyczne

W okresie przedklasycznym głównym źródłem rozwoju prawa było prawo pretorskie. Tworzyły je, poprzez wydawanie edyktów, urzędy wyposażone w jurysdykcje, tj. pretorzy, namiestnicy prowincji oraz edylowie kurulni. W tym okresie źródłem prawa nadal były: zwyczaj, ustawy zgromadzeń ludowych (leges) i zrównane z nimi. uchwalane na zgromadzeniach plebejskich, plebiscita. Ważne źródło rozwoju prawa stanowiła jurysprudencja. która przeszła w ręce świeckich jurystów, zwanych iuris consulti kib iuris prudentes.

Edykt magistratury (editum, łac. Edicere - publicznie ogłaszać ustnie) było to rozporządzenie wydawane przez wysokie magistratury republikańskie. Prawo ich wydawania mieli urzędnicy narodu rzymskiego tj. pretorzy, namiestnicy, edylowie kurulni. Działalność ustawodawczą prowadziły zgromadzenia ludowe, czego efektem były wydawane, wprowadzane stosunkowo rzadko, ustawy. Odnosiły się głównie do spraw z zakresu prawa publicznego. Ustawy nie mogły działać ze skutkiem wstecznym. (Lex retro non agit). Ustaw późniejsza mogła zawierać inne uregulowania niż wcześniejsza, (zasada Lex posteriori derogat legi priori)".

⁷J Kndcowski, op. dl.. Lublin 2004. s. 110

⁸    A. Dębiiski ap cii. Warszawa 2008, s. 51

⁹    Ibidem. i 55.

¹⁰    Ibidem, s. 57.

¹¹    Ibidem, s. 57.

2