Zdjęcie1198

społecznej opatrzył od razu zastrzeżeniom , owa świadomość odrębności grupy f Timifj istnieć przynajmniej u niektórych jej członków" >**. Gdzie indziej zaś pisał, że „(...) aby Jakaś wartość wchodziła w skład kultury duchowej grupy, nie trzeba wcale, by aktualnie należała do zakresu doświadczenia każdego indywidualnego jej członka"^,M. Sprawa ta nie wymaga zresztą żadnego dłuższego komentarza, ponieważ jej ujęcie jest całkowicie zgodne ze znaną nam już koncepcją kultury Znanieckiego.

W tym miejscu dokonaliśmy pewnego skoku myślowego: najpierw była mowa o świadomości grupowej, potem zostało wprowadzone do wywodu pojęcie kultury. Sam Znaniecki nie odróżniał jednak wyraźnie pojęć „świadomość grupowa” i „kultura grupy". Być może, działo się tak dlatego, że wśród wielu typów grup społecznych, jakie rozpatrywał, najżywiej zajmowały go grupy kulturowe, czyli takie, których „zasadą odrębności" jest, jego zdaniem, wspólnota kultury. Co jednak ważniejsze, przy dokładniejszej analizie tekstów okazuje się, że według Znanieckiego żadna w istocie grupa, bez względu na to, na jakiej zasadzie odrębności się opiera, nie może istnieć bez jakiejś wspólnoty kultury.

„W każdej grupie społecznej — pisze Znaniecki — znajdujemy pewne wzorce kulturowe, zgodnie z którymi definiuje się i ocenia jej członków. Jednostka jest członkiem grupy nie jako «istota ludzka*, lecz — użyjmy dobrze znanego terminu (wprowadzonego przez Parka — J. S.) — jako osoba, od której oczekuje się wykonania specyficznej roli społecznej we-«• SW, 11, s. 39.

SW, 1.1, i. 308; P. Znaniecki, Orpaniioiton soc et inttitułiom, w: La toeiologit au XX* tićcle I ffrandi problćroei de la spcfologie (Publikacia zhli wa pod redakcją G, GurWtcha i Wilbetta Ł Moor Parli 1947, s. 205;    ■ ■    ■    “°°^r

we. którymi kierują się członkowie grupy, oceniając siebie wzajemnie i oddziałując na siebie, oraz stosować się do nieb, a Jeśli tego nie robi, może być wykluczony z grupy” ¹¹¹. Daje on definicją grupy społecznej Jako systemu ról społecznych, regulowanego przez wzory kulturowe.

iw»m. pewnymi ideami i' wierzeniami, technikami materialnymi lta. Musi także akceptować „(...) te wzory kulturo

Chodzi zatem o coś więcej niż poczucie przynależności do grupy i odrębności od nieczłonków.

Właściwe zrozumienie teorii grup społecznych Znanieckiego wymaga uwzględnienia, że odrzucił on tradycyjne pojęcie społeczeństwa.

Na gruncie jego socjologii nie ma więc sensu pytanie, jakie grupy istnieją w społeczeństwie lub na jakie grupy „dzieli się” społeczeństwo. Pytać należy raczej o to, do jakich grup należy jednostka. „Każda jednostka — powiada Znaniecki — bierze bardziej lub mniej czynny udział w utrzymywaniu dziesiątka lub więcej rozmaitych grup społecznych, których jest «członkiem*, tj. w których zajmuje pewne pozycje, obejmujące określone prawa, i wykonuje pewne funkcje, pociągające za sobą określone obowiązki w stosunku do członków grupy, grupy jako całości i jej funkcjonariuszy” ^lu.

W świecie współczesnym żadna grupa społeczna nie wypełnia całego życia swych członków; jednostka wchodzi do grupy nie jako „konkretna osobowość”, lecz jako wykonawca określonej roli społecznej. Z całokształtu życia świadomego jednostki „(...) wydzielony zostaje pewien fragment, pewien kompleks doświadczeń i czynności, odpowiadający tej roli społecznej, którą jednostka jako członek spełnia

ui F. Znaniecki, Sociał Groups iw the Modem World, wyd. cyt., s. 129. ut ibid., s. 130. tu MS, s. 121.