ZoologiaE

78 Płazińce

temperaturze lata, przy czym w wyższej temperaturze dokonuje on się szybciej. W rezultacie powstaje orzęsiona larwa, zwana miracidium, z planikami ocznymi ułożonymi w kształcie litery X (rys. 48). Po wylęgu miracidium szuka czynnie (pierwszy etap wolnego życia) odpowiedniego żywiciela pośredniego, którym w Europie jest przeważnie błotniarka moczarowa — Galba truncatula. Miracidium wnika aktywnie do ślimaka i w jego wątrobotrzustce przekształca się w workowatą larwę sporocystę (rys. 48). W ciągu kilkunastu dni rozwijają się w niej również workowate larwy — redie, a z kolei w ich wnętrzu larwy zwane cerkariami (rys. 48), których w jednym ślimaku może powstawać kilkaset. Ich ciało jest owalne i zakończone ogonkiem. Mają one już przyssawkę gębową i brzuszną, układ pokarmowy, protonefrydialny układ wydalniczy oraz układ nerwowy. Cerkarie aktywnie wychodzą ze ślimaka przez jego otwór oddechowy i pływają przez pewien czas w wodzie (drugi etap wolnego życia). Następnie przytwierdzają się lepką wydzieliną do roślin wodnych, tracą ogonek, tworzą otoczkę i tak powstaje stadium inwazyjne — metacerkaria (rys. 48), u motylicy zwane adoleskarią. Stwierdzono, że cerkarie motylicy mogą się otorbiać także bezpośrednio na powierzchni wody.

Motyliczka—Dicrocoelium dendriticum. Pasożytuje w. przewodach żółciowych wątroby, głównie u przeżuwaczy (owiec, kóz, bydła i innych). Sporadycznie może zarażać inne ssaki (np. konia, świnię) i człowieka. Występuje na wszystkich kontynentach oprócz Australii. Przy masowej inwazji (kilkaset osobników) wywołuje zmiany patologiczne podobne do choroby motyliczej, znanej pod nazwą dikrocelioza. Zarażenie następuje przez zjedzenie drugiego żywiciela pośredniego.

Ciało motyliczki ma kształt lancetowaty, długości 4-12 mm. Przednia jego część jest rozszerzona, tylna zaś zaokrąglona. W przedniej części występuje mniejsza przyssawka gębowa i większa przyssawka brzuszna. Dwie główne gałęzie jelita są proste. Układ rozrodczy męski składa się z parzystych (rys. 49), prawie okrągłych jąder, położonych tuż za przyssawką brzuszną oraz przewodów wyprowadzających, omówionych u motylicy. Układ rozrodczy żeński tworzy kulisty jajnik położony za jądrami, gruczoły żółtnikowe zajmujące przestrzeń po bokach środkowej części ciała, silnie zwinięta macica wypełniająca drugą połowę ciała oraz odpowiednie przewody.

W cyklu rozwojowym pierwszymi żywicielami pośrednimi są ślimaki lądowe z rodzajów Helicella, Zebrina i inne. Miracidia opuszczają skorupki jajowe dopiero w przewodzie pokarmowym ślimaka. Kolejne stadia larwalne, powstające w wątrobotrzustce, to sporocysty I i II pokolenia, w których bezpośrednio, z pominięciem redii, rozwijają się cerkarie zaopatrzone w przodzie ciała w sztylecik. Wydostają się one ze ślimaka w śluzowatych kulach (u motyliczki miracidia i cerkarie nie pływają wolno), a jeżeli taką kulę zje drugi żywiciel, w tym przypadku mrówka z rodzaju Formica, to w jej odwłoku cerkarie przekształcają się stopniowo w metacerkarie (rys. 49).

Rys. 49. Cykl rozwojowy motyliczki. A — postać dojrzała, B — pierwsi żywiciele pośredni, C — cerkarie w kulach śluzowych, D — drugi żywiciel pośredni; 1 — przyssawka gębowa, 2 — gardziel, 3 — przełyk, 4 — jelito, 5 — przyssawka brzuszna, 6 — jądra, 7 — jajnik, 8 — gruczoły żółtnikowe, 9 — macica, 10 — metacerkaria w cyście, 11 — metacerkaria po opuszczeniu cysty. (Wg różnych autorów, z Tarczyńskiego 1970, zmień.)

Rodzaj: Schistosoma. Do tego rodzaju należą przywry pasożytujące w układzie krwionośnym (w naczyniach żylnych), głównie u ludzi w klimacie równikowym i podzwrotnikowym. Ważniejsze gatunki to: S. haematobium, który atakuje głównie okolice pęcherza moczowego, S. mansoni bytujący w naczyniach jelita i wątroby oraz S. japonicum w naczyniach jelita i krezki. Pasożyty, a szczególnie ich jaja opatrzone w kolec, wywołują chorobę zwaną schistosomozą. Objawy jej są różnorodne, ale głównie polegają na niszczeniu żylnych naczyń włosowatych w narządach, skutkiem czego występuje np. krwiomocz, krwawe biegunki. Zarażenie następuje w wodzie, drogą czynnego wnikania cerkarii przez skórę (rys. 50).

Cechą charakterystyczną tych przywr jest rozdzielnopłciowość i łączenie się