PICT6349

ROZDZIAŁ 1

Podstawy badań naukowych

Niniejszy rozdział poświęcony jest omówieniu podstawowych pojęć odnoszących się do badań naukowych. Rozpoczynamy od wyjaśnienia, czym jest „nauka" i co się na nią składa. Zdefiniowano pojęcie badań naukowych oraz wiedzy naukowej będącej wynikiem działalności badawczej. Dalej przedstawiono podstawowe założenia nauki oraz cele badań naukowych, uwypuklając każdorazowo zagadnienia odnoszące się do badań pedagogicznych i pedagogiki jako nauki o wychowaniu. Ponieważ badania te cechuje zazwyczaj obecność badacza w życiu szkolnym i pozaszkolnym dzieci i młodzieży, dlatego starano się zwrócić uwagę na liczne problemy natury etycznej. Na koniec omówiono znaczenie i rolę metodologii w prowadzeniu badań naukowych.

1. Pojęcie nauki i badań naukowych 7.7. Pojęcie nauki

Pojęcie „nauka", która jest specyficznym rodzajem działalności człowieka, jest często żle rozumiana. Wiele ludzi posługuje się tym terminem w różnym kontekście i znaczeniu. Dla jednych, słowo „nauka" oznacza wiedzę. Dla innych. pojęcie to kojarzy się ze zbiorem poglądów różnych osób np. „nauka” Darwina, „Smitha” Newtona, itp. Niektórzy posługują się pojęciem „nauka”, aby coś zaszczytnie wyróżnić, lub wskazać, że ich poglądy czy opinie są naukowe. Dla wielu osób słowo „nauka" oznacza zespół różnych dyscyplin naukowych takich jak, np. matematyka, fizyka, chemia, geografia, historia, itp., z których każda zajmuje się jakimś innym przedmiotem badań.

Słowo „nauka" pochodzi od łacińskiego słowa scire, oznaczającego wiedzieć. W rzeczywistości odnosi się ono do pewnej wiedzy nagromadzonej w wyniku procesu badawczego, zmierzającego do poznania jakiegoś zjawiska i udzielenia odpowiedzi na nieznane dotąd pytania. Jest zatem procesem zdobywania wiedzy i poznawania otaczającej nas rzeczywistości przyrodniczej bądź społecznej.

Niekiedy pojęcie „nauka" bywa używane zamiennie z pojęciem „wiedza". Gdy mówimy, że „ktoś" ma głęboką wiedzę, to w rzeczywistości nie bardzo

wiemy, czy chodzi o wiedzę naukową, czy leź o wiedzę wynikająca /. izw. mądrości życiowej. W tym rozumieniu wiedzę należy traktować jako pojęcie szersze od pojęcia „nauka”, gdyż obejmuje wszelkie i na każdej drodze zdobyte wiadomości tak teoretyczne, jak i praktyczne. Toteż nie należy utożsamiać pojęcia nauki z. wiedzą, mimo iż obie mają wiele cech wspólnych, gdyż są zbiorami wiadomości, które odnoszą się do istniejącej rzeczywistości. Można powiedzieć, że każda nauka jest wiedzą, ale nic każda wiedza jest nauką. To nauka tworzy wiedzę a nic odwrotnie [W. Pytlakowski 1985, s. 30]. WgT. Tomaszewskiego „nauka” to społecznic wypracowany system uzasadnionych i sprawdzonych twierdzeń, dotyczących ważnych dla człowieka dziedzin o istniejącej rzeczywistości [1971. s. 10]. Wg W. Okonia, jest systemem uzasadnionych pojęć, tw ierdzeń i hipotez będących wytworem odkrywczej działalności badawczej i stanowiących najwyżej rozwiniętą postać świadomości społecznej [1996, s. 186], Nauka jest wiedzą uporządkowaną i wewnętrznie spójną, co stanow i warunek jej ciągłego rozwoju

Odr/.ucając najbardziej skrajne pojęcia odnoszące się do pojęcia „nauka”, należy zgodzić się z T. Pilchem, że pojęcie to jest Wieloznaczne i nie można przyjąć znaczenie terminu „nauka” tylko w określonym kontekście [1995. s. 3]. Za szczególnie istotne, z punktu widzenia pedagogicznego (podr. A. W. M). Autor ten uważa rozumienie nauki w sensie dydaktycznym, funkcjonalnym, instytucjonalnym, treściowym i historyczno-socjologicznym. Sens dydaktyczny nauka przybiera wówczas, kiedy wiąże się z czynnością nauczania kogoś - czegoś, np. nauka języka obcego, nauka czytania, nauka pływania, nauka w łasna itp., choć poprawniej byłoby nazywać te czynności nauczaniem. W tym znaczeniu nauka wiąże się z procesem zdobywania wiedz}' czy nabywania określonych umiejętności. Sens instytucjonalny przyjmuje nauka wówczas, gdy pod tym pojęciem kryje się jakaś instytucja zajmująca się badaniami naukowymi, np. szkoła wyższa, uniwersytet, akademia, placówka naukowo-badawcza, laboratorium, pracownia. Sens funkcjonalny nauki odnosi się do funkcji, jakie nauka pełni w społeczeństwie, np. funkcji poznawczej czy wyjaśniającej. Jej treścią jest gromadzenie materiałów i informacji, i pogłębianie wiedzy o tej dziedzinie zjawisk, jakie znajdują się w polu zainteresowania danej nauki.

Metodologia określa „naukę” jako społecznie zorganizowaną działalność ludzką mającą na celu poznanie i wyjaśnianie istniejącej rzeczywistości przyrodniczej bądź społecznej. Dąży ona do poznania warunków, w jakich badane zjawiska czy procesy zachodzą, przy czym poznanie i ustalenie ow ych warunków wpływających na wystąpienie określonych zjawisk czy procesów, jest ich wyjaśnieniem. Z tego punktu widzenia można na naukę patrzeć jako na pewien rodzaj ludzkiej działalności zmierzającej do realizacji określonych celów badawczych, bądź też jako na wytwór owej działalności. Działalność ta obejmuje zespół czynności związanych z pozyskaniem wiedzy, zaś rezultat tych czynności.

15