g 1 bmp

i(|P’

mcq

fa&a - odituC^:v'a cnGU&ieu^t

2, Gromada: Insecta ^ Owady

Owady stanowią najliczniejszą grupę zwierząt wśród stawonogów. Ciało ich jest zróżnicowane na^głowę, tułówj od włokMDkryte jest warstwą chitynową będącą produktem czynności iednowar-stwowego nabłonka. Schitynizowany oskórek stanowi szkielet zewnętrzny owada oraz miejsce przyczepu dla mięśni. Odnóża części głowowej przekształcone sa w. czalisiJaatennaeL-pehiizce funkcje organów zmysłu, oraz w zespół narządów gębowych, kjóce przybierają różną postać w zależności od sposobu pobierania pokarmu i warunków bytowania. Na głowie znajduje się zwykle para oczu złożonych (oculi) zbudowanych z oczek elementarnych (ommatidia); często obecne są

także praypczka (ocełii).    ......

.....Tułów jest złożony z trzech segmentów: przedtułowia (prothorax), śródtułowia (mesothorca)

i zatułowią (mgtatkor.ax). Z każdego_segmentu wyrasta od strony brzusznej para członowanych odnóży krocznych, a od strony grzbietowej śródtułowia i zatułowia - para skrzydeł (pennae)., Każdy segment jest okryty schitynizowaną twardą płytką grzbietową (tergum albo notum), a od strony dolnej -.    obie płytki śą połączone dwiema p^mTSSgpymi (pleura).

które w odróżnieniu, ,od dwóch poprzednich, są miękkie, elastyczne, y niektórych owadów brak jest skrzydeł, co jest prayde zawsze cechą wtórną.

Odwłok zbudowany jeąt, z 12-tu segmentów; ostatni jest zmodyfikowany, przystosowany do funkcji płciowych. Budowa segmentów ośwłoka jest w zasadzie podobna do struktury segmentów tułowiowych. W płytkach bocznych odwłoka znajdują się przetchlinki (stigmae).

Układ oddechowy składa się z tchawek, które tworzą mocno rozgałęziony system rurek, rozchodzących się w ciele owada. Powietrze dostaje się do tchawek przez przetchlinki,. ułożone z bo-yU' ków tułowia i odwłoka.

Układ krwionośny jest utworzony z naczynia grzbietowego pulsującego, tzw. serca, które kurcząc się wtłacza krew do naczyń tętniczych; stamtąd rozprowadzana jest ona do tkanek w obrębie jamy ciała.    •

Owady są zwierzętami rozdzielnopłciowymi, często z wyraźnie zaznaczonym dymorfizmem płciowym,    •;

niem starego a powstaniem nowego oskórka. Linienie zachodzi u owadów tylko w ich staHfum larwalnym.

Wzrost owadów jest związany z procesem linienia i odbywa się z przerwami, między zrzuce-

Rozwój owadów połączony jest z przeobrażeniem (metamorfoza),, które w tej grupie zwierząt występuje powszechnie. .U form bardziej prymitywnych przeobrażenie jest niezupełne (hętęmmeta-

bola, hemimetabola), u form doskonalszych - zupełne (holometabola). Zasadnicza różnica między obu typami przeobrażenia polega na tym, że w heterometaboli w rozwoju osobniczym owada występują dwa stadia: larwy i postaci dojrzałej zwanej imago, a w holometaboli występuje, oprócz dwóch wymienionych, jeszcze jedno stadium między larwą a imago, tj. poczwarka (pupa). U owadów z przeobrażeniem niezupełnym (ryc. 89) z jaja wylęga się larwa, która morfologicznie-i biologicznie podobna jest do imago: nie posiada tylko rozwiniętych skrzydeł, lecz ich zaczątek. Po kilku linieniach larwa przekształca się stopniowo w imago-

Larwy owadów z przeobrażeniem zupełnym (ryc. 96) mają ciało wydłużone i są niepodobne do imago, cechuje je ponadto brak skreydeł, inna liczba odnóży oraz często inny typ narządów gębowych niż u postaci dorosłych. Larwy zachowują w ciągu życia swą budowę. Po ostatnim linieniu larwa przekształca się w poczwarkę.

Larwy motyli nazywane są gąsienicami, a beznogie much (i niektórych innych owadów) czerwiami.

Poczwarka jest stadium spoczynkowym w rozwoju owada, cechuje ją zwykle brak ruchliwości, odżywiania się i wydalania. Wewnątrz osłony poczwarki zachodzi głębokie przeobrażenie, na które składają się dwa procesy: histoliza, czyli niszczenie części narządów larwy i zastępowanie ich narządami dorosłego owada, oraz fagocytoza zachodząca przy udziale hemocytów (składniki hemo-limfy), które wnikają w niszczejące narządy i pochłaniają cząstki tkanek i komórek. Z poczwarki wychodzi dorosły owad.

Zapoznamy się z przedstawicielami należącymi do czterech rzędów owadów, będącymi pasożytami człowieka.

92