Image005101

42

chu. Następuje pewne odprężenie sytuacji, co pozwala nawet autorowi przeprowadzić dyskusję pomiędzy Grynsztajnem a przemysłowcem. Wreszcie następuje niezwykły finał. Gdy do domu wdziera się tłum, prowadzony przez młodego Lazara, Józef rzuca na nich bombę, przy czym sam się poświęca. Umierając, wypowiada znamienne słowa:

przecie u nas... rodzi się... Ojczyzna

pod jakimś... siódmym żebrem... w osłał-

[niej godzinie...

Głównym motywem dramatu jest silna wiara w zdrowe podstawy moralne polskiego ludu, ujawnione tak silnie w czołowej postaci Józefa. Bomba, wymierzona przez Bienensztoka w rdzeń społeczeństwa polskiego, odbija się od piersi Józefa, jak od pancerza i godzi w niego samego. Lejba traci syna podobnie jak Samuel w Sędziach. Ostateczne rozwiązanie akcji, ujawniające wyższą sprawiedliwość, zostało odpowiednio przygotowane. Józef wyróżnia się od początku od rzezimieszków, walczy z sobą, poznaje intrygę, naprawia błąd bohaterstwem. Zasadniczy motyw nawrotu z manowców uwydatnia jeszcze jeden epizod końcowy. Zjawiający się na scenie oficer wyobraża zwycięstwo ładu nad anarchią. Rozkazy jego spełnia jan, brat Józefa, który w akcie pierwszym również przejawiał tendencje