IMG84 (4)

66

66

Rysunek 6.1

Larwy brudnicy mniszki Lymantru monacha L chore na krysztalicę (fol. B. i Z. Schnaider)

cy nieparce, bialce wierzbówic i innych. Wirusy ospopodohne znane są z piędzika przedzimkj. chrabąszcza majowego, a wirus; tęczowe z larw ko/.iutek. Najhardziej znanymi na owadach leśnych wirusami są następujące gatunki: Borrelinavirus (= Bucu-hwirus) efficicns Holmes wywołujący krysztalicę u gąsienic brudnicy mniszki. B. reprimens Holmes (u gąsienic brudnicy nieparki i. B. diprioms Żdanow tu larw borecznika rudego). Wszystkie gatunki tego rodzaju wytwarzają w jądrach komórek żywiciela wielościenne poliedry o wymiarach 0.5— 15 mikronów. Wirusy z rodzaju Bergoldimirus wytwarzają granule w cytoplazmic lub jądrze komórek. Bergoldimirus calypta Stcinh. występuje u gąsienic wyłogówki jedlineczki Z kolei wirus Smithiavirus pudibundae Krieg. występuje u gąsienicy szczotccznicy szara-wki i tworzy poliedry w cytoplazmie.

6.1.2. Riketsje

Należą tu mikroorganizmy najbliżej spokrewnione z bakteriami, do których są podobne i podobnie jak bakterie także rozmnażają się przez podział. Nic mogą one rozwijać się poza obrębem żywych komórek i pod tym względem przypominają wirusy. Choroby wywoływane przez riketsje nazywa się riketsjozami i są one u owadów najczęściej spotykane u przedstawicieli rodziny źukowatych.

Rikeitstella melolonihae Krieg. wywołuje chorobę „z Lorch”. Poraża ona komórki ciała tłuszczowego pędraków, a wybuch epizoocji następuje przy dużym zagęszczeniu pędraków. Późną jesienią. w okresie niskich temperatur, chore pędraki wydostają się na powierzchnię gleby i tam giną. a ciało ich staje się miękkie, w końcowej części ciemniejsze Cbninatnoióhe).

6.1.3. Bakterie

Spośród ogromnej liczby gatunków bakterii 600 związanych jest z owadami, a I00 spośród nich wywołuje choroby owadów (pozostałe są symbiontami bądź komensalamii. Bakterie chorobotwórcze dostają się do ciała owadów przez, otwór gębowy albo przez oskórck i tthawki Dzielą się one na patogeny obligatoryjne (bezwzględne), fakultatywne (okolicznościowe) i potencjalne (warunkowe).

Patogeny obligatoryjne charakteryzują się przystosowaniem do jednego lub kilku spokrewnionych ze sobą gatunków żywicieli i zdolnością do rozwoju jedynie kosztem żywych

Rysunek 6.2

Utozeme kryształów i spor w komórce Ba-cillus lliurinęiiensis Beri (z Maóziary-Bc-rusiewicz. 1978)

komórek Należą tu bakterie z różnych grup systematycznych, m m.

Closlridium nuihu nsonuic Buch rozwijające się na gąsienicach prząd-kowatych.

Patogeny fakultatywne atakują podatne na chorobę tkanki żywicieli i niszczą je przez wytwarzanie specjalnych enzymów. Mogą one także być saprofagami. gdyż obecność żywych komórek żywiciela mc jest warunkiem ich rozwoju i stąd dają się namnażać na sztucznych pożywkach. Należą tu ważne w ochronie lasu gatunki z rodzaju Bacillus. np. B. cereus Frank et Frank, oraz laseczka tu-ryngska Bacillus thuringiensis Beri. niezwykle szeroko rozpowszechniona na gąsienicach najrozmaitszych przedstawicieli rzędu motyli. Rozmnaża się przez podział, lecz może w niekorzystnych warunkach tworzyć przctrwalniki irys. 6.2).

Patogeny potencjalne rozwijają się w krwi owadów. wywołując tzw. scplicemię. natomiast nie są groźne dla układu pokarmowego. Ich palogema uzewnętrznia się pod wpływem słabości fizjologicznej żywiciela. Dobrze rozmnażają się na sztucznych pożywkach. Ich przedstawicielem jest Pseudomonas aeruginosa (Schrocter) Migula występujący na larwach owadów z różnych rzędów, m.in. na rzemliku topolowcu i gumaku czcrwczyku. P. fUiorcscens Migula na żukowaiych. kózkowatych i drwalniku paskowanym. P. dcsnwli-ticus Gray i P. septica Bergey na paprochu cetyniaku.

6.1.4. Grzyby

Mikozy, czyli choroby owadów wywoływane przez grzyby, są znane od dawna w związku ze stratami, jakie powodowały w produkcji pszczelarskiej i jedwabniczej. (irzy by pasożytujące na owadach dzielą się pod względem biologii na pasożyty obligatoryjne fakultatywne i potencjalne.

Pasożyty obligatoryjne przechodzą pełny rozwój w żywym organizmie gospodarzu Nie są one zdolne do rozwoju na sztucznych podłożach organicznych lub mineralnych, mogą jednakże niekiedy zarodnikować na owadach obumarłych. Należą tu gatunki o prymitywnej budowie plech zaliczane do grupy pragrzybów (Archimyceies) oraz niektóre owa domórki (Enlomophlhoraceae), jak Massospara spp.. Strougnellsea spp.

Pasożyty fakultatywne przechodzą rozwój na żywych żywicielach, ale zarodnikma ., osobnikach obumarłych, w stosunku do których są saprofitami. Mogą one być hodowane na sterylnych pożywkach sztucznych o odpowiednio bogatym składzie Należy tu większość grzybów znanych powszechnie jako powodujące choroby owadów /.arów no paso żyty obligatoryjne, jak i fakultatywne charakteryzują się adaptacjami umożliwiającymi za atakowanie żywiciela i wniknięcie do jego wnętrza (zróżnicowane formy zarodnikowania enzymy chitynolitycznc wydzielane podczas kiełkowania zarodników, proteazy i lipazy powodujące destrukcję narządów wewnętrznych gospodarza itp i