IMG140 (3)

są bohaterowie bajki, to często czynią to samo. Sam sposób realizacji funkcji stanowi wielkość zmienną. Morozko działa inaczej niż baba-jaga. Funkcja zaś jako taka jest wielkością stałą. Dla badań nad bajką ważne jest, co robią bohaterowie bajki, problem zaś, kto i jak czyni — to już sprawa badań podrzędnych.

Funkcje osób działających są to takie części składowe, którymi można zastąpić motywy Wiesiełowskiego bądź elementy Bediera. Zauważmy, że powtarzalność funkcji, mimo różnych ich realizatorów, dawno już dostrzegali historycy religii w mitach i wierzeniach, ale nie zauważyli jej historycy bajki. Podobnie jak cechy i funkcje bogów przechodzą z jednych na drugich i, wreszcie, przenoszą się nawet na świętych chrześcijańskich, tak i funkcje jednych postaci bajkowych przechodzą na inne. Wybiegając naprzód, można powiedzieć, że liczba funkcji jest niezmiernie mała, zaś postaci działających — niezmiernie duża. Tym tłumaczy się dwojaka właściwość bajki magicznej: z jednej strony jej zdumiewająca różnorodność, jej barwność i malowniczość, z drugiej — jej nie mniej zdumiewająca jednorodność, jej powtarzalność.

Tak więc funkcje osób działających stanowią podstawowe części składowe bajki i te właśnie powinniśmy przede wszystkim wyodrębnić.

Aby wydzielić funkcje bajki, trzeba je najpierw określić. Należy przy tym kierować się dwiema zasadami. Po pierwsze, przy określeniu

funkcji w żadnym razie nie powinno się brać pod uwagę postaci-realizatora. Najczęściej funkcja będzie rzeczownikiem wyrażającym czynność: zakaz, wypytywanie, ucieczkę. Po drugie, czynności nie można określać poza jej usytuowaniem w toku opowieści. Należy liczyć się ze znaczeniem danej funkcji w toku akcji. Tak więc, jeśli Iwan żeni się z królewną, jest to zupełnie co innego, niż gdy ojciec poślubia wdowę z dwiema córkami. Inny przykład: jeśli w jednym wypadku bohater otrzymuje od ojca sto rubli i następnie kupuje sobie za nie kota przepowiadającego przyszłość, a w innym — bohater dostaje nagrodę pieniężną za dokonanie bohaterskiego czynu i na tym bajka się kończy, to — bez względu na identyczną czynność, tj. przekazanie pieniędzy — mamy do czynienia z różnymi pod względem morfologicznym elementami. Tak więc jednakowe działania mogą mieć odmienne znaczenie i odwrotnie. Przez funkcję rozumiemy postępowanie osoby działającej, określane z punktu widzenia jego znaczenia dla toku akcji.

Przytoczone obserwacje można pokrótce ująć następująco:

1.    Funkcje działających postaci są stałymi, niezmiennymi elementami bajki — niezależnie od tego, kto i jak je spełnia. Stanowią one podstawowe części bajki.

2.    Liczba funkcji występujących w bajce magicznej jest ograniczona.

59