IMG306

...Et ipse

Notus in fratres animi paterni.¹

Nie można tu porównać ani też stawiać w tym samym • rzędzie uczuć naszych dla kobiet, mimo iż rodzą się również z wyboru. Ich ogień, wyznaję to,

...Neque enim est dea nescia nostri Quae dulcem curis miscet amańtiem, ^{1 2}

jest bardziej czynny, bardziej piekący i nagły, ale jest to ogień niestały i ulotny, kapryśny i zmienny, gorączkowy żar, podległy wybuchom i opadom, i który przygrzewa nas jeno w jednym kątku. W przyjaźni zasię ciepło jest powszechne i ogólne, umiarkowane przy tym i równe, ciepło stałe i stateczne, sama jeno słodycz i przychylność, nie mające nic szorstkiego i przyostrego. Co więcej, w miłości jest to tylko opętana żądza czegoś, co nam ucieka:

Come segue la lepre il cacciatore Al freddo, al caldo, alla montagna, al lito,

Ne piu l’estima poi, che presa vede E sol dietro a chi fugge affretta il piede; ²

skoro zasię wejdzie w szranki przyjaźni, to znaczy w zgodność obustronnej woli, natychmiast zemdlewa i gaśnie; użycie gubi ją, jako mającą cel cielesny i podlegający nasyceniu. W przyjaźni, przeciwnie, pragnienie trzyma równy krok z posiadaniem; powstaje, krzepi się, wzmaga jeno w używaniu, jest bowiem pochodzenia duchowego, a dusza wydelikaca się ćwiczeniem. Obok tej doskonałej przyjaźni miały do mnie niegdyś przystęp i owe ulotne przywiązania (nie mówię o nim, który aż nadto wyznaje to w swych wierszach); i te dwie namiętności społem gnieździły się we mnie, świadoma jedna drugiej, ale bym je miał równać z sobą, nigdy! Pierwsza szybowała swoją drogą pysznym a wspaniałym lotem, patrząc ze wzgardą, jak tamta szamoce się w ziemskich pętach, o wiele niżej pod nią.

Co do małżeństwa, pomijając, iż jest to układ, którego jedynie zawarcie jest wolne, trwanie zasię przymusowe i narzucone, zależne od czego innego niż od naszej woli, układ, który pospolicie zawiera się dla innych celów, to wchodzi weń jeszcze mnóstwo postronnych supełków, wystarczających, by przerwać nitkę i zmącić bieg żywego przywiązania: gdy w przyjaźni mamy sprawę i czynność jedynie z nią samą. Dodajmy do tego, iż aby rzec prawdę, kobieta z natury swej nie jest zazwyczaj zdatną odpowiedzieć takiemu obcowaniu i spójni, żywicielce tego świętego węzła; dusza ich zda się nie dość mocna, aby wytrzymać ucisk więzów tak ciasnych i trwałych. I pewnie, gdyby nie to, gdyby się dała utworzyć taka wolna i swobodna łączność, w której by nie tylko dusze czerpały owo całkowite zadowolenie, ale także i ciała miały udział w tej spójni, gdzieby człowiek był pochłonięty całkowicie, to pewna, iż taka przyjaźń byłaby jeszcze pełniejsza i doskonalsza; nie było wszelako przykładu, by ta płeć zdołała się wzbić do niej, i za powszechną zgodą szkół starożytnych jest od takowego związku wyłączona.

Owa zaś inna grecka swawola słusznie jest omierzła naszym obyczajom: a i ta, wymagając, wedle ich praktyki, tak koniecznej nierówności wieku i różnicy usług pomiędzy kochankami, również nie odpowiadała owej doskonałej łączności i harmonii, jakiej tu żądamy: Quis est enim iste amor amicitiae? Cur neqve deformem adolescentem quis-

- 281 -

1

¹ Jam znany z tego, te miłuję braci jak ojciec.

Hor. Carm. n, 2, 6.

*    I ja nie jestem obcy tej bogini,

Co w duszę leje słodycz wraz z goryczą.

Catull. LXVHI, 17.

2

   Tak Jak poprzez śniegi 1 plaski gorące, poprzez góry i doliny, myśliwiec ściga z zapałem zająca, żąda go dosięgnąć póty tylko,

ten ucieka, zaś nie dba oń więcej, skoro go dosięte.

Arlosto, Orland szal orty, X, 7.