IMGW27 117

Tu tez ipłatąją s\ę $6wne wątki moich dotychczas,', rorwaiań W tekstowych przekształceniach tpoliptolon etc) odnaleźć można językowe korelaty idei .pierwotnofaj wa": jednego .sensu" i „mitu” W powtórzeniach -tyanoAci W obu razem - .sugestię" jako .wyruamj^ wyrażanego" W awangardowej składni symbolistyczn^ ^

4. Metafory i katacmruy

Powiedzieć więc teraz można, że w powyższych _c>w. ęjach proiy Schulza czytelnik odnajdzie - mutatui^Z dis - zarówno reguły tworzenia „metafory", .pięknych iZ czy „pseudonimów”, zgodne z awangardową MtukąTJ e t y c k ą, jak i sześć zasad semantycznych, które JinuX wiński określi! jako wyznaczniki sy m boli styczne koncepcji języka poetyckiego. A więc: 1. asymetrii J ku i sensu, 2. bliskość słów semantycznych odległych, 3,^ sensu poprzez nawroty, powtórzenia i odbrzmieiua, i ^ nictwo słowa w sensie globalnym, 5 ziarnistość maci«j, slow prowadzącą do konstrukcji wyliczeniowych oraz 6 pt#, pływanie znaczeń z jednego słowa w drugie⁵⁶ Niechodnta jednak o redukcję prozy Schulza do dwóch wielkich systeafe estetyczno-retorycznych poezji XX wieku, lecz o podkreśleni*, ze twórczość narracyjna autora Sklepów cynamon^ oglądana od strony konstytuujących ją poetyk, jest zjiwisJoen

0    niezwykłej oryginalności. Nie powinna takie dziwić tayit mentamość reguł poetyk symbolistyeznych i awangardo^ w prozie Schulza. U podstaw tych wielkich, antywiMtya nych systemów poetyckich znajduje się bowiem zasada Schulzowi najbliższa: „pisać to znaczy nie o hit wprost" Jak wiadomo, wypowiedzą ją (wprost) Ch Mor*

1    T. Peiper, S. Mallarme i J. Przyboś⁵⁷.

wtks, op. dt, s. 22-23.27,40

^K Sławiński. Semantyko Leśmiana. . Tb ibfacnif <tostrztgthjttam międzywojenni. Irzykowski pisał więc, u w peipfmwłk^kocapęiw rozkwitającego kryje się podobieństwa do muzyki kompozycja. J'm' 1937, nr 7) Jodnoznianw miiui riy& cie ekwiwolentyzocji uczuć _m„i:: się rnttke wracamy do trtśd tmo&atky<h'IJ)u'QpokoUnia flM, WPR # m " ¹⁷ Zob Pbdnu-Kwutkowiks. op cit.₍» 17.

Wspomniałem, że metaforyczne przekształcenia w prozie Schulza mąją charakter metajęzykowy, są ciągiem nieustannych translacji z jednego porządku leksykalnego na inny. choć o podobnym znaczeniu. Oznacza to, ze pomiędzy pry-mamym, nazwowym, dosłownym użyciem słowa a porządkiem metajęzykowym ustalają się relacje swoistej ekwiwalencji. Także w planie tego Języka alternującego"⁵* dostrzec można wyraźną stabilizację używanych elementów. Dzięki niej ujawnia się z kolei powtarzalność większych zespołów słownych (np. motywów), które persewerują w tekście w funkcji specjalnych kodów tematycznych. Jeden / nich już wymieniłem — jest nim słownictwo mieszczące się w polu tematycznym wyrazu „czytać", a także „literatura”, „tekst" i in. Wszystkie te wyrazy tworzą wyraźne pola tematyczne skupione wokół określonego centrum leksykalnego, którym nąj-częiciej jest czasownik lub rzeczownik.

Oprócz wymienionych do takich stale pojawiających się kodów tematycznych należą pola tematyczne takich pojęć, jak „sztuka” (głównie słownictwo związane z teatrem, muzyką, plastyką i architekturą), „mit" (nazwy staro testamentowe i antyczne) i „natura" (słownictwo związane z wegetacją). Nie chodzi tu jednak o wyodrębnienie głównych pól tematycznych prozy Schulza jako leksykalnych korelatów płaszczyzny tematycznej jego utworów, chociaż byłoby to zadanie bardzo ciekawe. Pojawiają się one w innej funkcji niż tak zwane sło-wa-klucze w poezji — tworzą bowiem rozbudowaną technikę translacji nazwy w pseudonim, w porównanie oddalające nazwę od rzeczy. A dokładniej: służą wysłowieniu danego zjawiska w słownictwie najczęściej od niego bardzo odległym, np. naturę przedstawia Schulz w słownictwie „literaturoznawczym", ludzi opisuje w języku „natury" (rozwój — zanik), codzienność — w terminologii „teatralno-muzycznej" etc. Wiąże się to z jednym z najważniejszych zjawisk retorycznych w Schu 1 zowskiej praktyce „poetyckiej". Omawiana powyżej technika translacji jest bowiem kolejnym sposobem „wyrażania niewyrażalnego" — polega na udziela-

Zob. M Plachwki, Metafora — powieść — światopogląd. ATa materiale „Fachowca" Wacława Berenta, „Pamiętnik Literacki” 1975, z. 1. • 131.