IMGh87 (3)

66 Rozdział 2

2.2.1. Aspekty społeczne i kulturowe w teorii uczenia się Jerome S. Brunera

Pojęcie teorii nauczenia i uczenia się pojawiło się w światowej pedagogice w ślad za pracami amerykańskiego psychologa Jerome S. Brunera. W edukacji amerykańskiej teoria nauczania jest synonimem europejskiej dydaktyki ogólnej, czyli nauki badającej działalność osób nauczających i uczących się, celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem społecznego i materialnego środowiska, w którym się ta działalność odbywa. Jej głównym zadaniem jest ustalenie zależności warunkujących działalność dydaktyczną¹.

Głównym nurtem teoretycznego ujęcia J. S. Brunera² jest założenie, że uczenie się jest procesem aktywnym, w którym uczący konstruują nowe idee lub pomysły na bazie swojej przeszłej i obecnej wiedzy. Uczący się selekcjonujei przetwarza informacje, konstruuje hipotezy i podejmuje decyzje, polegając na strukturze kognitywnej w realizacji swej działalności. Struktura kognitywna (inaczej: schemat, model mentalny, mapa poznawcza, etc.) umożliwia nadanie znaczenia i organizowanie doświadczeń oraz pozwala jednostkom na „wyjście poza dostarczone informacje”.

Zdaniem J. Brunera istotnym celem tej działalności jest wspieranie lub kształtowanie rozwoju umysłowego. Ponieważ rozwój umysłowy podlega określonym fundamentalnym prawom, można stwierdzić, że rozwój³:

-    Charakteryzuje rosnące uniezależnienie reakcji od bezpośredniej natury bodźca.

-    Zależy od zdolności do interioryzacji zdarzeń i magazynowania ich w formie odzwierciedlającej to, co zachodzi w otoczeniu.

-    Z rozwojem intelektualnym wiąże się rosnąca zdolność komunikowania sobie samemu oraz innym za pomocą słów lub symboli — o tym, co się zrobiło lub, co ma się zamiar zrobić.

-    Rozwój umysłowy jest instrumentem, który poważnie ułatwia nauczanie, staje się, bowiem nie tylko czynnikiem wzajemnej komunikacji, lecz także narzędziem, za pomocą którego uczący się może samodzielnie rozeznawać się w otoczeniu.

-    Odznacza się wzrostem zdolności jednoczesnego uwzględniania wielu możliwości, śledzenia w tym samym czasie szeregu zdarzeń będących w toku procesów oraz umiejętnością poświęcania wszystkim tym wielorakim wymaganiom odpowiedniej ilości czasu i uwagi.

W tak postrzeganym rozwoju umysłowym, I. S. Bruncr wyodrębnia trzy sposoby przetwarzania doświadczenia w model świata przez:

-    manipulowanie i działanie,

-    organizację percepcji i obrazowanie,

-    posługiwanie się symbolami.

Z manipulowaniem i działaniem, czyli formą czynnościową mamy do czynienia wtedy, gdy celem jest wyuczenie reakcji na bodziec, wytworzenie nawyku (odruchu). Czynnościowe opanowanie pewnych umiejętności jest podstawą dalszego kształcenia w wielu dziedzinach. Organizacja percepcji i obrazowanie, stosowanie obrazów syntetycznych idą w parze z rozwojem wyobraźni i umiejętnością zapamiętywania. Posługiwanie się symbolami prowadzi do syntaktycznych przekształceń, które służą formułowaniu za pomocąjęzyka deklaratywnych twierdzeń na temat rzeczywistości. Opisane schematy ujmowania świata wyznaczają etapy rozwoju umysłowego. Szczególną rolę pełni tutaj język, gdyż jest on narzędziem symbolizacji, pozwala tworzyć systemy symboliczne charakteryzujące się lapidarnością. W sferze poznania język jest najskuteczniejszym narzędziem przetwarzania i przeobrażania świata⁴.

Podstawowe zasady nauczenia się według J. Brunera można ująć w trzech punktach⁵®:

1.    Nauczanie musi być związane z doświadczeniami uczącego się i kontekstem, co sprzyja powstawaniu chęci do uczenia się i wprowadza do niego określone ułatwienia, prowadząc do osiągnięcia gotowości do uczenia się.

2.    Proces nauczania powinien być strukturyzowany w ten sposób, aby mógł być w prosty sposób ujmowany przez uczących się; najczęściej mamy tutaj na myśli spiralną strukturę rozwijania zarówno treści merytorycznych, jak i trudności.

3.    Nauczanie powinno być tak zaprojektowane, aby mogło ułatwiać ekstrapolację i wypełniać istniejące luki w informacjach posiadanych przez uczącego się, czyli wychodzić poza dostarczone informacje.

Psychologiczne teorie uczenia się oraz przedstawiona przez J. S. Brunera teoria rozwoju umysłowego są teoriami opisowymi, deskryptywnymi. Eksponują i charakteryzują etapy rozwoju, ale nie podają sposobów przejścia z jednego w drugi. Nie próbują odpowiadać na pytane, jakie postępowanie spowalnia lub przyśpiesza rozwój umysłowy. Brakuje w nich czynników normatywnych, które opisywałyby zasady najskuteczniejszego zdobywania wiedzy i umiejętności. Dlatego, zdaniem J. S. Brunera kompletna teoria nauczania, uwzględniająca psychologiczną teorię uczenia się, powinna pełnić rolę preskryptywną i normatywną czyli określać⁶:

1

   W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1998, s. 78.

2

   J. Bruner, Going beyondlhe Information given, Norton, New York 1973 lub Tenże, Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznania, tłum. B. Mroziak, Warszawa 1978.

3

   Tenże, W poszukiwaniu teorii nauczania, Warszawa 1974, s. 7-9; Tenże, Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznania, dz. cyt., Warszawa 1978.

4

R. S. Steinberg, Psychologia poznawcza, Warszawa 2001, s. 225-242.

5

²¹J. Bruner, The process of education, MA, Cambridge 1960; J. Bruner. Acts of meaning, MA, Cambridge 1990.

6

J. S. Bruner, W poszukiwaniu teorii nauczania, Warszawa 1974, s. 20-44; Tenże, On perceptual readness, „Psychologicai Review”, 1957, No. 64, pp. 123-152; J. S. Bruner, J. J. Goodnow, G. A. Austin, A study of thinking, New York, Wiley 1956.