LastScan22 (2)

72 Znaczenie ogrodu angielskiego i jego teorii

czenie lub kontrolę jej autonomii. W ogrodzie francuskim przyroda taka, jaką jest, nie była istotna. Rośliny były wyłącznie materiałem, materiałem budowlanym, który służył do budowania ścian i ornamentów, lub też masą, z której wycinało się figury. Autonomia przyrody pojawia się w tym kontekście tylko jako przeszkoda lub odchylenie, a cała produkcyjna praca człowieka jest skierowana na zniszczenie skutków samoistnego działania przyrody. To, że tego rodzaju odniesienie było też wyraźnie pojmowana jako władza, pokazuje powiedzenie księcia Saint-Simona o Ludwiku XIV:

„Ogólny brak smaku króla znajdował w niewoleniu przyrody swą zadufaną przyjemność, której nie mąciły mu ani ciężary wojenne, ani jego religijność”¹.

Ogrodnictwo krajobrazowe natomiast — chociaż również jest sztuką i techniką ogrodniczą — nie jest przywłaszczeniem sobie przyrody i nie zmierza do jej opanowania. „Sztuka — pisze Hirschfeld — oznacza tu połączenie tego, co w przyrodzie jest przyjemne i interesujące, w taki sposób i za pomocą takich środków', którymi ona sama się posługuje, oraz zebranie na jednym miejscu tych pięknych rzeczy, które przyroda porozrzucała w swoich krajobrazach”². Sztuka ta nie jest przy tym po prostu pozostawieniem przyrody samej sobie, wymaga ona raczej wysokich kwalifikacji, jak to pokazują wywody Hirschfelda. Dokładnie opisuje on, jakie należy wziąć drzewa, jakiego mają one być koloru, jak działają skały, jak wzniesienia, gdzie należy pozostawić wolną przestrzeń, jaki powinien być szum wody, aby powstały określone scenerie. Chce się tu jednak pozostawić miejsce dla przyrody jako takiej, pozwala się jej na rozwijanie się, oczekuje się jej „gry". Różnica w stosunku do ogrodu francuskiego ukazuje

Niebieski ogród kwietny. W ogrodzie krajobrazowym kształtowane są „widoki”. Powyższy obraz pochodzi z książki Hermanna Księcia von Puckler-Muskau Andeutungen uber Landschftsgartnerei (1834). Książę opisuje w niej park krajobrazowy, w jaki w 1815 roku przekształcił swoją posiadłość Muskau.

się wyraźnie w stosunkowo niewielkiej pracy reprodukcyjnej. W ogrodzie krajobrazowym mamy do czynienia z innym rodzajem pracy, utrzymanie ogrodu wymaga tu znacznie mniej wysiłku, gdyż wykorzystuje się spontaniczność przyrody, wegetacja nie narusza tu form, lecz służy dalszemu rozwojowi samego ogrodu. Przyroda nie jest tu wyłącznie materiałem ludzkiej woli tworzenia. Szanuje się spontaniczność przyrody, która przyczynia się do powstania dzieła. Za Ernstem Blochem ogrodnictwo krajobrazowe można by nazwać techniką przymierza.

4. Sztuka w przymierzu z przyrodą

Spojrzenie na pracę reprodukcyjną pokazało już, że paradygmatyczne znaczenie ogrodu angielskiego dla rozwoju nowego odniesienia do przyrody może mieć

1

   Louis Saint-SImon, Memoires (vol. I-XXI. 1829-1830). vol. XII, s. 469; cyi. za: Franz Hallbaum. Der Landschajisgarlen. Sein Entste-hen und seine EinJCihntng in Deutschland durch Friedrich Ludwig eon Sckell 1750-1923, Munchen 1927.

2

   Ch. C. L. Hirschfeld. Theorie der Garlcnkunst. Ud. I. s. 145.