lichtarski (111)

222 3. Organiiacja i rartądmnic w pntdłiębtorłtwia

przedsiębiorstwa. Coraz częściej stosuje się więc rozwiązania wywołujące zainteresowanie pracowników — zwłaszcza tych. którzy mogą 0 powinni) mieć na względzie zasadnicze cele przedsiębiorstwa — maksymalizacją jego wartości w długim okresie. Zwykle osiąga się to przez wypłatę premii w akcjach imiennych, których nie można sprzedać przez kilka lat, lub poprzez przyznawanie prawa zakupu określonej liczby akcji, w określonym terminie i za określoną cenę (tzw. opcja udziału). Zainteresowani zwykle zyskują wtedy dodatkowo na poziomie opodatkowania dochodów. Stosowanie tego systemu nic zawsze jest dobrze oceniane nic tyle ze względu na jego istotę, ile z powodu dużych dysproporcji płac powstających na skutek nadużywania (przez prezesów) możliwości osiągania tego rodzaju dochodów (np. w Stanach Zjednoczonych [5]).

Literatura

[t] Borkowski S.: Jak wynagradzać! Waruawa; Instytut Organizacji Przcrnyihi Manynowego 1991

[2]    Jacukowicz Z: Skuteczny system wynagradzania w firmie. Gdańik: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Sp. z o.o. 1997.

[3]    Kotter J.P.: Whtt UaJert r rally do. „Harward Buuneu Renew" 1990 nr 3.

[4]    Kuhn Cj Motieatkm im Betrieb. Die Betriebsckaflen firdern stek fik dat Unttrnrhmen ty ang ag term „Teehnuche Rundichau" 1998 nr 6.

[5]    Płace prezesi* zabawa jeńcu się nie skończyła. „Bumocij Week/Pohka" 1993 nr 8.

[6]    Potencjał pracy w przedsiębiorstwie. Kształtowanie i wykorzystanie. Pod redakcją M. Gibkty. Wrocław: AE 1998.

[7]    Webber R-A- '/.osady zarządzenia organizacjami. Warszawa: PWE 1990.

/ Ocena działalności gospodarczej przedsiębiorstwa

5.4.1. Pojęcie oceny

Przedsiębiorstwo jako jednostka organizacyjna utworzona w celu prowadzenia działalności gospodarczej podlega ocenie. Dokonują jej podmioty bezpośrednio lub pośrednio związane z jego działalnością. W zależności od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa można wyróżnić następujące podmioty uprawnione do oceny:

—    właściciele lub współwłaściciele (wspólnicy),

-    przedstawiciele wspólników w spółkach kapitałowych (rady nadzorcze, komisje rewizyjne),

—    potencjalni współwłaściciele (inwestorzy, akcjonariusze),

-    organ założycielski w stosunku do przedsiębiorstw państwowych.

-    banki finansujące (kredytujące) działalność przedsiębiorstwa,

-    kontrahenci zawierający umowy - wierzyciele przedsiębiorstwa, szczególnie przed zawarciem umowy o dużej wartości

Wśród podmiotów oceniających w rozwiniętej gospodarce rynkowej szczególną rolę odgrywają specjalistyczne firmy eksperckie, konsultingowe lub tzw. wywiadownie gospodarcze, zbierające informacje i oceniające przedsiębiorstwo na użytek innych jednostek zainteresowanych jego stanem.

Poza wymienionymi podmiotami istnieją jeszcze inne instytucje oceniające działalność przedsiębiorstwa, chociaż z reguły w węższym zukresie, np. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, organizacje ekologiczne, organizacje konsumentów itp.

Wreszcie poza ocenami dokonywanymi przez jednostki zewnętrzne, dokonuje się jej wewnątrz przedsiębiorstwa. Jest to swego rodzaju „samoocena" dokonywana przez kierownictwo, w szczególności przez zarząd, w celu określenia stopnia realizacji zadań lub warunków nałożonych przez jednostki zewnętrzne, a przede wszystkim właścicieli (akq'onariuszy, udziałowców), oraz oczekiwań artykułowanych pod adresem przedsiębiorstwa przez różne instytucje oraz klientów. Drugi rodzaj oceny wewnętrznej wynika ze struktury hierarchicznej złożonej organizacji, jaką jest przedsiębiorstwo. W tym ostatnim przypadku system ocen wewnętrznych jest z reguły silnie powiązany z systemem motywacyjnym pracowników, a szczególnie kadry kierowniczej.

W literaturze pojęcie oceny nic jest jednoznacznie formułowane. Najczęściej występuje ono zamiennie lub łącznie z pojęciem kontroli a także jako element analizy ekonomicznej bądź diagnostyki ekonomicznej [9, a 114], Istotę oceny działalności gospodarczej należy wyprowadzić z definicji przedsiębiorstwa; polega ona na realizacji zadań gospodarczych dla osiągnięcia określonych celów. Realizacja tych celów musi być oceniana. Ocenę działalności przedsiębiorstwa można zatem zdefiniować jako ustalenie stopnia spełniania przez nic celów działania przy uwzględnieniu warunków, w jakich przebiega proces ich realizacji

5.4.2. Rodzaje ocen

W zależności od przyjętego kryterium podziału można wyróżnić następujące rodzaje ocen.

Biorąc za podstawę moment oceny mamy ocenę (wykonania) ex post i ex antę. Oceny ex post służą do ustalenia stopnia i warunków realizacji celów przedsiębiorstwa w przeszłości. Oceny ex antę są pomocne w badaniu przewidywanych skutków różnych wariantów (celów i warunków) działania.

Kryterium przedziału czasowego oceny, czyli okresu nią objętego, różnicuje oceny na krótkookresowe (do roku) i długookresowe. Oceny krótkookresowe najczęściej dotyczą realizacji planów krótkookresowych. Oceny długookresowe są dokonywane w fazie formułowania i następnie realizacji strategii.