lichtarski (59)

118 *- Pottngal i dnatłJnok totpodAna* prred«ębior»twł

4.3.2. Klasyfikacja i wycena wartości środków trwałych

Jak już zaznaczono, w polskich przedsiębiorstwach przemysłowych dominujący udział w wartości majątku trwałego mają środki trwałe.

V Środki trwałe w zależności od przyjętego kryterium klasyfikuje się różnie, np. z punktu'widzenia tytułu własności, dzieli się je na własne_i_abgg._\Viększość funkcjonujących w przedsiębiorstwie środków trwałych stanowią środki własne Do środków obcych zalicza się środki trwałe wykorzystywane na podstawie umów: dzierżawnej, najmu bądź leasingowej. Ze względu ca (funkcje) poszczególnych obiektów majątku trwałego dzieli się je na produkcyjne i nieprodukcyjne. Do produkcyjnych zalicza się środki trwałe wykorzystywane w działalności operacyjnej przedsiębiorstwa, a więc w fazie zaopatrzenia, produkcji i zbytu. Nieprodukcyjnymi środkami trwałymi są środki związane z pozagos-podarczą działalnością przedsiębiorstwa, a więc wykorzystywane na ćeftTkultural-nc, oświatowe, socjalne, ochrony zdrowia itp. W zależności od jntęnsy^noiri wykorzystania środki, trwałe dzieli się na czynne i nieczynne czasowo lub stale. Nieczynne czasowo są środki trwałe rezerwowe lub będące w naprawie. Do trwale nieczynnych zalicza się obiekty majątku trwałego nie wykorzystywane w okresach dłuższych niż pół roku. Do czynnych zalicza się środki trwałe użytkowane stale lub sezonowo. Za podstawową uznaje się tzw. klasyfikację rodzajową środków trwałych. Zależnie od przeznaczenia technologicznego lub użytkowego dzieli się je według niej na osiem zasadniczych grup rodzajowych, te zai dzieli się na podgrupy, rodzaje i klasy [11]. Stosując kryterium ekonomiape można podzielić środki trwałe na trzy główne zbiorowości. Do pierwszej zalicza się budynki i budowle (grupy 1 i 2\ a więc środki zapewniające warunki do przebiegu procesu technologicznego i działalności nieprodukcyjnej; do drugiej zalicza się-środki trwałe należące do grup od 3 do 6 i częściowo 8 układu rodzajowego, a więc środki bezpośrednio oddziałujące na przedmioty pracy, do trzeciej zaś środki transportowe (grupa 7), umożliwiające przemieszczanie przedmiotów i ludzi. Klasyfikacja rodzajowa pozwała na systematyzowanie środków trwałych w sposób dostosowany do potrzeb ewidencji (syntetycznej i analitycznej), sprawozdawczości, obliczania amortyzacji (umorzenia), przydatna jest również do planowania inwestycji i remontów.

Badanie struktury środków trwałych według przekrojów klasyfikacji jest bardzo przydatne do oceny gospodarowania środkami trwałymi w przedsiębiorstwie. Może być ono również podstawą podejmowania decyzji dotyczących zmiany stanu środków trwałych przedsiębiorstwa. Przyjęcie wieku środków trwrałych jako kryterium klasyfikacji służy głównie określeniu stopnia ich zużycia (przede wszystkim moralnego). W badaniu środków trwałych według okresu ich' eksploatacji istotne jest ustalenie (dla poszczególnych grup rodzajowych) odpowiednich klas wieku, które mają być podstawą grupowania [8, s. 216]. Środki trwałe stanowią podstawowy składnik substancji materialnej przedsiębiorstwa.

Właściwe ustalenie ich wartości ma ogromne znaczenie dla poprawnej wyceny całego przedsiębiorstwa w związku z jego uczestniczeniem na rynku jako podmiot obrotu oraz z ewentualnymi procesami jego prywatyzacji

WartóŚc środków trwałych może być wyrażona według wartości początkowej ^^rryU (brutto lub netto), stanowiącej sumę .nakładów inwestycyjnych faktycznie poruc-' ₀ sionych na wytworzenie lub nabycie określonego środka, łącznie z kosztami zakupu, opłat ubezpieczeniowych w trakcie transportu, opłat notarialnych i skarbowych oraz kosztów montażu i zainstalowania w miejscu eksploatacji Wartość początkowa brutto (według cen bieżących) odwiercicdła pełne nakłady związane z oddaniem środka trwałego do eksploatacji.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami [11; 12], wartość początkową środka trwałego, tj. cenę nabycia lub koszt wytworzenia, powiększają koszty jego ulepszenia (przebudowy, rozbudowy, rekonstrukcji, adaptacji lub modernizacji), które powodują, żc wartość użytkowa tego środka po zakończeniu ulepszenia jest wyższa. Wartość tę mierzy się okresem używania, zdolnością wytwórczą, jakością wytwarzanych produktów, kosztami eksploatacji lub innymi miarami. Wartość środka trwałego powiększają również wydatki poniesione na nabycie części składowych lub peryferyjnych, których jednostkowa cena nabycia przekracza l tys. zł [11]. Z drugiej strony wartość początkową środków trwałych (z wyjątkiem gruntów nie służących wydobyciu kopalin metodą odkrywkową, dzieł sztuki i eksponatów muzealnych) i budynków mieszkalnych wraz z zamontowanymi w nich urządzeniami zmniejszają do wartości księgowej netto dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe). Odpisy umorzeniowe dokonywane są na podstawie aktualnego planu amortyzacji Plan amortyzacji konstruowany jest na podstawie obowiązujących przepisów prawnych [11; 12]. Przepisy te określają aktualne stawki amortyzacyjne (lub ich przedziały) dla poszczególnych grup, podgrup i rodzajów środków trwałych oraz możliwości ich zwiększania lub obniżania, jeśli są one eksploatowane w lepszych, pogorszonych lub całkowicie złych warunkach. Przepisy te ulegają dość częstym zmianom.

Kwoty rocznych odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych) ustala się drogą systematycznego rozłożenia wartości początkowej danego środka trwałego na przewidywane lata jego użytkowania. Rozłożenie to jest dokonywane proporcjonalnie do upływu czasu w równych ratach (metodą liniową) albo, w odniesieniu do mających charakter produkcyjny maszyn, urządzeń czy środków transportu, może być dokonywane w ratach malejących w kolejnych latach eksploatacji tych środków trwałych (metodą degresywną).

Jeżeli wartość początkowa środka trwałego (łub wartości niematerialnej i prawnej) jest równa lub niższa od 2,5 tys. zł, podatnicy mogą dokonywać odpisów amortyzacyjnych albo przez zastosowanie odpowiednich stawek amortyzacyjnych, albo jednorazowo w miesiącu oddania tych środków do używania lub w miesiącu następnym [11]. Odpisów amortyzacyjnych od używanych sezonowo środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych dokonuje