Obraz
2 (66)

Społeczeństwem możemy nazwać trwałe zespolenie jednostek, których stosunki uregulowane są przez normy społeczne i krystalizują się w instytucjach społecznych. Ludzkość cała nie jest jednem społeczeństwem; nie ma norm społecznych, które obejmowałyby całą ludzkość; wytworzenie jednego, ogólnoludzkiego społeczeństwa, to przedmiot marzeń, a nie rzeczywistość. Ludzkość żyje, podzielona na różne społeczeństwa.

Najbardziej uchwytny jest fakt. że cały świat dzieli się na państwa suwerenne; że z .reguły każdy człowiek należy do określonego państwa, ma przynależność państwową. Ale zawsze odróżnia się państwo od społeczeństwa. Państwo jest organizacją przymusową, obejmującą pewne terytorjum, na któ-rem to państwo ma zwierzchnią władzę. Jednak ta organizacja nie obejmuje całego życia społeczeństwa. Społeczeństwo żyje także i poza państwem.

Co więcej, stosunki różnych społeczeństw, ujętych w organizację państwową, nie są w całości ujęte przez tę organizację. Wszystkie narody katolickie obejmuje jedność Kościoła Katolickiego, który ustala dla wiernych wspólne normy. Istnieje szereg instytucyj międzynarodowych, które obejmują różne społeczeństwa, Materjalizm ekonomiczny uznawał międzynarodową solidarność kapitału i odrębną od niej międzynarodową solidarność proletarjatu; dla niego klasa społeczna była podstawowym faktem społecznym. Niektórzy pisarze liczyli na to, że wytworzy się, dzięki rozwojowi wolnego handlu, obrotowi kapitałów i wędrówkom ludności, jedno gospodarstwo światowe, jedno społeczeństwo ekonomiczne.

I tu natrafiamy na dwa zakresy pojęcia „społeczeństwa", którym odpowiada często ten sam wyraz. Co oznacza „społeczeństwo polskie"? Oto dwa odrębne znaczenia; w jednem znaczeniu całe społeczeństwo, zamknięte granicami państwa polskiego, pozostające pod władzą tego państwa; w drugiem zaś społeczeństwo narodu polskiego, bez względu na to, pod czyjem panowaniem pozostaje ten naród. W pierwszym przypadku granice terytorjum są granicami społeczeństwa; w drugim zaś łączność społeczna oparta jest na pierwiastkach narodowych, niezwiązanych ściśle z danem terytorjum.

Współżycie ludzi na pewnem terytorjum pod wspólną wła-dzą, przy dzisiejszych ułatwieniach obrotu, wytwarza obecnie-bardzo silną łączność. Ale i w tych granicach mogą się odbywać procesy, które odbierają jednolitość temu społeczeństwu. Jeżeli mniejszość, żyjąca w jakiemś państwie, ma silną świadomość narodową, oddzielne interesy, właściwości psychiczne i kulturalne, wtedy wyodrębnia się w osobne społeczeństwo, mimo całego niwelującego wpływu wspólnej władzy państwowej. Irlandczycy, jeszcze przed powstaniem wolnego państwa irlandzkiego, tworzyli pod panowaniem angielskiem osobne społeczeństwo irlandzkie. Myśmy, w czasach niewoli, nie zaliczali się do jednego społeczeństwa z Niemcami i Rosjanami; np. nie były tolerowane małżeństwa mieszane, stosunki towarzyskie z najeźdźcami, posługiwanie się w wewnętrznych naszych stosunkach narzuconym językiem i t. d.

Te odrębne społeczności w granicach państwa mają zazwyczaj swoją terytorjalną podstawę; ale zdarza się czasami, że powstaje społeczeństwo, które niema tej własnej podstawy te-rytorjalnej. Przykładem tego społeczeństwa są Żydzi. Nieunikniony proces dziejowy prowadzi np. w Polsce do tego, że Żydzi będą coraz bardziej odrębnem od naszego społeczeństwem, że będą się przerywały związki, które ich łączą z naszem społeczeństwem.

Wogóle pierwiastek terytorjalny ma różne znaczenie w różnych epokach dziejów, jako podstawa organizacji społecznej. Wyraża się to także i w ustawodawstwie: niekiedy nabiera większej doniosłości status personalny różnych grup społecznych, a kiedyindziej znowu status terytorjalny. Dlatego też klasyfikacji społeczeństw, opartej na pierwiastku terytorjalnym, nie można traktować, jako jedynie możliwej klasyfikacji.

Czasami i w granicach jednego społeczeństwa narodowego wyodrębniają się specjalne grupy społeczne, które też nieraz nazywa się „społeczeństwami". Dawny ustrój stanowy ustalał bardzo ścisłe granice między stanami; różne postanowienia prawne uniemożliwiały przejście z jednego stanu do drugiego; wspólne węzły, łączące razem różne stany były dosyć luźne, bo także i państwo było bardzo słabe. I dlatego też można było