Obraz52 (8)

LX ROMANTYCY O «KONRADZIE WALLENRODZIE)

nej publicysta ukrywający się pod pseudonimem:    S.

Szczeropolski.

Rwącej się do czynu patriotycznego młodzieży romantycznej Konrad Wallenrod przynosił poetycką projekcję idei umiłowanej, reprezentował najpełniej ten „męski żywioł” w literaturze, bardziej odpowiadający ówczesnej atmosferze przedburzy politycznej aniżeli motywy sielankowe⁷⁴. Porywała młodych swoistym pięknem niezwykła postać bohatera obdarzonego siłą woli i płomiennym uczuciem miłości ojczyzny. Poemat zaś, który taką postać wprowadzał, stawał się w oczach entuzjastów czynu zbrojnego romantycznym manifestem zapału i entuzjazmu, uczucia i namiętności, czynników -— jak wtedy wierzono — decydujących w życiu zbiorowym.

O „najwłaściwszy żywioł poezji”. Wyzwalanie dzięki lekturze romantycznych utworów uczuciowości i entuzjazmu wśród młodego pokolenia wywołało reakcję u pisarza, który wprawdzie nie opowiedział się ani za jedną, ani za dęwgą walczącą stroną, ale który pierwszy w Polsce zdobył się na rzeczowe omówienie sprawy roman-tyczności — u Brodzińskiego. Dyskusja, która dzięki jego wieża — moralność „polską”, której reprezentantem w literaturze polskiej, jako autor Stefana Czarnieckiego, mienił siebie. „On sobie po litewsku, ja po polsku piszę” — stwierdzał wyniośle Koźmian w liście wierszowanym do Morawskiego. W całym jego poemacie (wyd. Poznań 1858) rozsiane są liczne aluzje do niegodziwych — zdaniem poety — środków Wallenroda (por. pieśń VII, ww. 769—782, s. 279; wstęp do poematu, s. XXII n.).

⁷⁴ F. S. Dmochowski, Wspomnienia od 1806 do 1830 roku, s. 180. Odwrotem od lektury utworów opartych na motywie erotycznym tłumaczy Dmochowski niepopularność Marii wśród ówczesnych czytelników, którzy „za drażliwszym i bardziej męskim żywiołem ubiegali się wówczas i znaleźli go w Grażynie, Wierszu o historii [Do Joachima Lelewela] i Wallenrodzie' nowemu wystąpieniu rozwinęła się w polemikę o dążności i oblicze literatury polskiej, historią swą sięga nieco wstecz, do momentu wypowiedzi Brodzińskiego na temat idyllicznego charakteru literatury polskiej. Dyskusja ta stanowi ostatni etap walki o romantyzm.

W czytanej w roku 1827 na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk rozprawie o Franciszku Karpińskim Brodziński, wychodząc ze swej tezy o literaturze polskiej, zgodnej z charakterem narodowym, podkreślił, że skoro łagodne i spokojne uczucia Polaków odpowiadają warunkom geograficznym („ich ziemia nie ma wulkanów, tak jak ich serce wielkich namiętności”), to ostatecznym celem poezji polskiej jest „wpajanie czystych i łagodnych uczuć”.

Twierdzenie to spotkało się z odpowiedzią w nie podpisanym artykule, prawdopodobnie Mochnackiego, pt. Czy obudzanie uczuć spokojnych i łagodnych ma być jedynym poezji dążeniem? Tezę Brodzińskiego autor uznał za jednostronną; wychodził bowiem z założenia, że tak jak obok ludzi typu idyllicznego znajdują się w życiu i zapaleńcy o charakterze wybuchowym, tak samo — zgodnie z naturą — są dwa rodzaje poezji, oba w jednakim stopniu prawdziwe. Poezja bowiem, jako „mowa serca”, wyrażać będzie zarówno uczucia spokojne i łagodne, jak też stany — byle prawdziwe i nie udawane — nadzwyczajnego uniesienia.

Nie chodziło jednak autorowi o równouprawnienie tylko dwu typów poezji; wyraźnie bowiem zaznaczył swą sympatię dla odtworzonych w poezji uczuć silnych, gwałtownych, namiętnych, które są „najwłaściwszym żywiołem prawdziwej poezji”. Brzmiało to romantycznie i jako pewnego rodzaju program, i jako pełna aprobata dla Mickiewiczowskiego bohatera IV części Dziadów, dla człowieka, u którego żywioł uczuciowy bierze górę nad refleksją, którego trawi ogień namiętności i który boleśnie od-