P1000634

XVI WPŁYW BAUDELAIRE A

wpfyw ojca całej modernistycznej poezji — Ch. Baudelaire'aJ ale w jakiej wersji! Tetmajer brał od Baudelaire’a krańco-wość jego rozpaczy, gwałtowność i perwersyjność wyobraźni (czyniąc to zresztą w sposób dość prymitywny), Staff zmienia sadystyczną i masochistyczną erotykę autora Kwiatów zła w hymn radosnego upojenia, nawiązując raczej do rzadkich renesansowych tonów tego poety {Twe złote włosy przypominają w wielu szczegółach takie utwory Baudd-j laire’a, jak La cheuelure. Parjum exolique); tak również wystarczy porównać demoniczną rolę wina u Baudelaire’a z niewinnymi transformacjami tego napoju u Staffa, byi ocenić odległość dzielącą obu poetów. Zresztą hiperboliczny i zwycięski erotyk o włosach ukochanej należy do wyjątków w liryce Staffa; bardziej własne są jego wiersze miłosne w tonacji melancholijnej idylli, jak na przykład uroczy!

otyk W moim sercu róż kwitną kielichy, gdzie nawet zbanalizowane dawno przez poezję miłosną wszystkich czasów sztuczne klejnoty przenośni grają autentycznym blaskiem, a powolne frazy mają melancholijną słodycz. W tym samym tomie jest jednak zupełnie inny erotyk, duszny od wspomnień i gniewny: Krzyk. Jest to jakby próba odwrócenia popularnego wówczas wiersza Asnyka: 7a łza, co z oczu twoich spływa, nadania wyrzutowi sumienia treści gniewnej i ironicznej. Lecz pointa utworu stawia pod znakiem zapytania prawdę uczucia, o którym mowa:

Najgłębszy smutek jest milczeniem,

A skoro krzyczę tak, czym smutny?

Ta niejednoznaczność uczucia, podwójność świadomości lirycznej unowocześnia niejeden tradycyjny skądinąd utwór Staffa, sprawia, ze wrażenie czytelnika komplikuje się w ciągu lektury na skutek nagłej negacji czy znaku zapytania, czy zawieszenia głosu, potęgując się w sposób nieoczekiwany.

IV

W cyklu Radość i smutek szczęścia i chwili jest cały; Staff ze wszystkimi swoimi sprzecznościami, ze swoimi bogactwem, ale i ze zbytnią łatwością pisania, która niekiedy prowadzi na manowce; zarazem znajdziemy tu wiele-kroć cytowaną, znakomitą strofę o nieosiagalności szczęścia, strofę, w której przedmioty porównania, wzięte z potocznego życia, współgrają z myślą tak harmonijnie i mają tyle autentycznej wyrazistości, że strofa należy do arcydzieł liryki polskiej:

Między pieśnią przerwaną a zbudzonym echem,

Falą i nagą stopą, co wnet się zanurzy,

Przyjściem listu i zdjęciem pieczęci z pośpiechem, Pomiędzy zaproszeniem i rankiem podróży,

Między wzniesioną dłonią a owocem drzew Spi szczęście...

U Staffa chyba po raz pierwszy w liryce polskiej uka-Izana została niejednoznaczność uczuć, złożoność myśli ludzkiej, podwójne dno życia i sztuki. Odwieczny temat liryki: przemiianie_f znajduje tu bardzo już skomplikowany wyraz, i to, jakby z przekory, nie w cyklu o przemijaniu, lecz w grupie utworów objętych nazwą Radość życia. W sonecie Ja:

Miejsc, kędy spałem w polu, palami nie znaczę.

Cóż mi mych kół wczorajszych gliniane koleje?

Idę dalej swą drogą. Niech je wiatr zawieje.

Bo cóżem jest? Klepsydra: noc mnie znów odwróci; Namiot: dzień każdy zwija mnie i znów rozwija;

Szereg ludzi: a jeden po drugim mnie mija...

Jest znamienne dla ówczesnego Staffa, że obok takich .wyrazistych obrazów, obok tej metaforyki trafnie-prze-wrotnej, znajdujemy niekiedy pomysły nie lepsze niż

ttibl. Nar. S. I, Nr 181 (Statl: Wybór poezji)    2