obraz1

k;ch klasztorów. 1, co nie mniej ważne, buddyzm przepojony był duchem powszechności — na przekór partykularnym tendencjom hinduizmu. Tak wiele przemawiało za buddyzmem w polityce wielko państwowej, że skłonność potężnych władców do tego wyznania nie mogła być przypadkowa i jeżeli nawet nie wypływała z zimnego wyrachowania, to nie mogła być pozbawiona momentów politycznej racji stanu.

Dharmapala wespół ze swym synem De-wapalą wypełnił swym panowaniem prawie całe stulecie. Był to złoty wiek dla indyjskiego buddyzmu północnego. Ojciec i syn rozwijali żywą działalność religijną o charakterze wielkiej misji światowej. Generał króla Dewapali przyłączył Assam i Kalingę, tę samą prowincję, którą podbił ongiś Asioka. Doprowadzono do rozkwitu klasztory w Bodhi Gaja i Udantapuri. Dharmapala założył sławny klasztor-uniwersytet w Wikramasila w za-t hodmm Bengalu.

Następcy szli w ślady wielkich poprzedników. Wzmiankowany klasztor-uniwersytet Nalanda w Biharze (dziś reaktywuje się tę uczelnię z jej dawnym godłem akademickim) słał misjonarzy do Tybetu, Birmy, a nawet na Jawę. Sztuka tybetańska nosi na sobie trwały ślad sztuki bengalskiej Palów. Był to długotrwały zryw kultury buddyjskiej. Skończył się on dop-.ero wraz z pobramińską dynastią Senów na początku XI stulecia. Ostateczny cios wymierzy! buddyzmowi podbój muzułmański w ostatnich latach XII aule cia.

Dharmapala przeszedł do tradycji indyjskiej jako ostatni wielki szermierz idei ,,dm gi pośredniej” na królewskim ironii*. Wy mowne świadectwo daje temu protagonista odrodzenia buddyzmu w Indiach na przełomie XIX i XX w., założyciel Maha Bod hi Sudety. Cejlończyk ten przybrał zakonne imię Anagarika Dharmapala²⁷.

Mniej wyraźnie zarysował się kres buddyzmu na drawidyjskim południu. Było ono zawsze politycznie rozdrobnione, nie miało nigdy swego Asioki, Gupty czy Kamszkt. Należałoby omawiać zagadnienie wygasania buddyzmu poszczególnymi dynastiami, na co nie ma tu miejsca i co nie leży w intencji syntetycznego ujęcia przedmiotu.

Skonstatujemy jedynie ogólnie, że z relacji pielgrzyma chińskiego Huan-tsanga, który przemierzył całe południe, wynika, iż za de-kańskiej dynastii Czalukiów (połowa VI— —VII w.), tolerancyjny dla wszystkich religii buddyzm, mimo wspaniałego środka propagandowego w postaci zespołu skalnych świątyń w Adżancie, pozbawiony specjalnej opieki królewskiej, ustępował przed hinduizmem. Za następnej dynastii Rasztrakułn sławny ze swego bardzo długiego panowania (815—

^N Por. Anagarika Dharmapala Uirth Centenary, Sept. 17, 1965, „Bulletin” No. 2, ed. by Maha Bodhi Society ot India, s. 26. Uroczystość stulecia jego urodzin była wyrazem łączności wszystkich krajów buddyjskich i Indiami