P1030792

76

Lecz chociaż dotąd jeszcze ziemskie rody Nie widzą wyższej harmonii i zgody

n

To wciąż powoli istniejąca siła Potrzebne zmysły będzie im kształciła...

Tak ślepa ludzkość w przyszłości zdobędzie Do wyższych zadań konieczne narzędzie

n

I pokieruje swoje przyszłe dzieje Gdzie piękno, dobro i prawda jaśnieje.

(„Wieczyste piękno”) Giną w męce rody i plemiona,

Choć walczyły z męstwem bohatera...

[...]

I odwieczne nie troszczą się moce:

Co przez chwilę na fali wypłynie?

[-]

Byle tylko zorany przez klęski Grunt dla nowych zasiewów był gotów 1 kształt nowy, co wyjdzie zwycięski.

Wyżej poziom podnosił żywotów.

(„W walce o byt”)

[Miłość] Tchnieniem harmonii i zgody Boski porządek z zamętu dobywa.

Wiąże plemiona i rody W jednaj całości ogniwa;

H

Świat się zaludnia powoli

Orszakiem czystych, szlachetnych postaci,

[-]

Synowie światła i chwały,

Jasne półbogi się wznoszą.

G.Oda")

Q, którzy jasność żegnają znikniooą.

Gdy burza cale zniweczyła żniwo —

[-]

Myślą, że wszystko ciemności pochłoną. Tymczasem pod tą ciemności osłoną,

f-j

Tysiącem kiełków drży już ziemi łono,

w

I życie w głębi walką wre namiętną.

By dę wydobyć, kiedy je oświeci Brzask nowych wiosen lub nowych stuleci.

(„Nad głębiami”, XXVIII)

I Wspólnym rysem powyższych tekstów, pochodzących z różnych lat. jest

■    deklarowana przez poetę WIARA w proces dziejowy. Jest to wiara - me zai I przekonanie - bowiem wynika nie z analizy procesu dziejowego, lecz przyjętego,

■    odgórnego założenia o porządku i dodatnim ukierunkowaniu tegoż procesu. I Asnyk dopasowuje raczej przecież aktualne obserwacje do przyjętego założenia, I niż próbuje odwrotnego toku rozumowania. Trudno taką postawę nazwać I refleksyjną - jest raczej doktrynalno-dcklaratywna. Z przyjętej wiary w celowość I j progresję (ukierunkowaną ku dobru) procesu dziejowego wynika, naturalnym

trybem, zaufanie do ostatecznie pozytywnego rezultatu wszelkich wydarzeń |    - choćby aktualnie doświadczanych jako bolesne i przegrane; wynika więc

zaufanie do historii. Nie buduje go jednak czynnik humanistyczny w historii. Asnykowa koncepcja procesu dziejowego jest bowiem zaprzeczeniem an-tropocentrycznej, humanistycznej interpretacji czy wizji historii. Proces dziejowy w ujęciu Asnyka ma charakter deterministyczny i autonomiczny, człowiek zaś jest mu bezwzględnie podległy: wpływu na porządek dziejów nie ma, może najwyżej służyć mu odczytując i realizując wolę nadrzędnej konieczności. Człowiek ma się tak do procesu dziejów, jak byt chwilowy do nieskończośd, jak ograniczona świadomość do wszechmądrości i omnipotcncji. Nie może wpłynąć na bieg dziejów, ani też go zmienić — nic może nawet mu zaszkodzić, l ak właśnie ową realcję wykłada Asnyk w wierszach „Fale", „Walka o byt”, „Czarodziejka”. Co więcej — owe „prawa niezmienne”, zgodnie / którymi toczą się losy świata, owa „konieczność dziejowa" okazuje się znacznie bardziej moralna od człowieka i naprawia jego szkodliwe działania sprzeczne z twórczym kierunkiem dziejów. Należy przywołać tu choć króciutkie fragmenty z cyklu „Nad głębiami":

Choć w praw niezmiennych poruszasz się kole.

Jeśli rozpoznasz twórcze ich zamysły I ten ich związek z dobrem świata ścisły,

I cel ich wieczny w swoją wcielisz wolę —

Wtedy swobodne masz do czynu pole

(...)

Lecz gdy chcesz

W

Gwałcić istotne zadania człowiecze —

Wyższa potęga przemocą dę wlecze 1 przeciw tobie czyny twoje zwraca.

(„Nad głębiami", XXIII)

Przez chwilę możesz ślepą być zaporą.

Tamą. rzuconą przed strumieni ściekiem.