P1080849

70 UTERATt RA GNOSTNCKA GŁÓWNI: W1I K/I SIA. JljZYK SYMBOLICZNY

mamy więc obrazowe przedstawienie zamkniętej ccii - w pogardliwym określeniu Ma rejonu haec celhila crcatoris - do której życic może wchodzić lub z niej się wydostawać. „Przybyć z zewnątrz’* i „wydostać się” to typowe wyrażenia spotykane w literaturze gnostyckiej. Tak więc Życie czy Światło „przybyło na ten świat”, „zawędrowało tu”; „zstępuje ono na ten świat", może pozostawać „na zewnętrznej obręczy światów" i stamtąd, „z zewnątrz” zostaje „wezwane na” świat. Religijnym znaczeniem tych wyraż.eri zajmiemy się później: aktualnie interesuje nas symboliczna topologia i bezpośrednia wymowa tych obrazów.

Pobyt „w święcie” nazywany jest „zamieszkaniem", sam świat „mieszkaniem" lub „domem”, a w przeciwieństwie do jasnych mieszkań, mieszkaniem „ciemnym” albo „nędznym”, „domem śmierci". Idea „mieszkania” posiada dwa aspekty; z jednej strony oznacza ono stan przejściowy, coś przypadkowego a przeto odwracalnego - mieszkanie można zmienić na inne, można je porzucić, a nawet pozwolić by uległo zniszczeniu; z drugiej strony oznacza ono zależność życia od jego otoczenia - miejsce zamieszkiwania jest czymś zasadniczym dla jego mieszkańca i określa charakter jego egzystencji jako całości. Dlatego może on jedynie zmienić jedno mieszkanie na inne, przy czym egzystencja pozaziemska także nazywana jest „zamieszkiwaniem”, w tym wypadku zamieszkiwaniem w siedzibach Światłości i Życia, które, choć nieskończone, mają własny porządek ograniczonych regionów. Kiedy Zycie osiada w święcie, ustanowiona w ten sposób czasowa przynależność do świata, może doprowadzić do tego. iż stanic się ono „synem domu”, a także sprawić, ze konieczne stanie się przypomnienie. „Nie pochodzisz stąd i twoje korzenie nie są ze świata." (G 379). Jeśli akcent zostaje położony na czasową i przejściową naturę pobytu w święcie oraz na stan bycia obcym, świat nazywany jest „gospodą”, w- której „nocuje” przybysz, a zwrot „zatrzymać się w gospodzie" jest formułą oznaczającą „bycie w świecie” lub „w ciele". Stworzenia tego świata są „współmieszkańcami gospody", choć nic przebywają w niej jako goście; „Sam jeden, trzymając się osobno, byłem obcy wśród bawiących w gospodzie" („Hymn o Perle" w „Dziejach Tomasza").

Tc same określenia mogą odnosić się również do ciała, które jest „domem" życia i instrumentem władzy świata nad zamkniętym w nim Życiem.

W szczególności, „namiot” i .„szata” oznaczają ciało jako przemijającą ziemską formę okrywającą duszę; metafory te mogą jednak stosować się również do świata. Szatę ziemską można wdziać, zdjąć i zamienić na szatę światłości.

„Odcięte od swego źródła, Życic usycha w cielesnej szacie: Ja jestem Mana¹ wielkiego Żyda. Za czyją sprawą żyć muszą w Tibil,² kto wtrącił mnie w cielesny tułów?” (G 454)

„Wielkiego Życia jestem Mana. Kto wtrącił mnie w cierpienie światów. kto wygnał mnie do złej ciemności? Tak długo już znoszą pobyt na święcie, tak długo mieszkam wśród dzieł rąk moich.” (G 457 i n.)

„Smutek znoszę i niedolę w cielesnej szacie, gdzie wygnano mnie i wrzucono. Jakże często muszę ją zdejmować, jak często wdziewać, łagodzić mój spór^{3 4} ciągle na nowo. nic widząc Życia w jego sz'kinic.”ⁿ (G 461)

Wszystko to rodzi pytanie adresowane do wielkiego Życia: „Czemuż stworzyłeś ten świat, czemuż posłałeś nań plemiona (Życia?) z wnętrza swojego?” (G 437). Odpowiedź na to pytanie jest w każdym systemie inna: głębiej niż poszczególne doktryny sięgają same pytania, które bezpośrednio odbijają leżącą u ich podstaw ludzką kondycję.

E. „ŚWIATŁO" l „CIEMNOŚĆ". „ŻYCIE" I „ŚMIERĆ"

Musimy dodać słów kilka na temat antytezy światła i ciemności, która tak regularnie powraca w tym sprawozdaniu. W literaturze gnostyckicj jej symbolizm staje przed nami wszędzie, lecz z powodów, które omówimy później, jego najbardziej zdecydowane i pod względem doktrynalnym najważniejsze użycie odnajdziemy w tym, co naAvicmy irańskim nurtem gnostycyzmu. będącym również jedną ze składowych myśli mandcjskicj. Większość zaprezentowanych poniżej przykładów wzięta jest z tego obszaru, a przeto zakłada irańską wersję gnostyckicgo dualizmu. Niezależnie jednak od teoretycznego kontekstu, symbolizm ten odzwierciedla uniwersalną gnostycką postawę. Pierwsze obce Zycie jest „Królem Światłości”, którego świat jest „światem przepychu i światła, w którym nic ma ciemności”, „światem łagodności bez buntu, światem prawości bez niepokoju, światem wiecznego życia bez zniszczenia i śmierci, światem dobroci bez zła... Czysty świat niczmieszany ze złym.” (G 10). Przeciwstawia się mu „świat ciemności, bez reszty pełen zła.

1

Patrz Słownik zamieszczony na końcu rozdziału ss. 111-113.

2

^g Patrz Słownik, s. 112.

3

   „Uśmierz mc zmagania": formula oznaczająca „śmierć".

4

   Patrz Słownik, s. 112.