P1090100

188

rożytnej, przepuszczając jedne szkoły, usuwając inne. Pomimo problematycznej styli-styki kompendium, jak i niejasnego autorstwa poszczególnych części, tekst Didymosa pozostaje ważnym źródłem filozofii czasów hellenistycznych.

Pierwsze polskie wydanie obok tekstu przekładu zawiera tekst grecki, »przeszcze-piony« z wydania berlińskiego Wachsmutha z 1894 roku (reprint: 1974), jednak bez aparatu krytycznego. Tłumacz poprzedził tekst wstępem wyjaśniającym genezę i zawartość działa oraz słowniczkiem terminów greckich. Przekład, niestety, nie wnosi nic nowego do rozwoju filologii greckiej. Jest szkolny, odwołuje się bezkrytycznie do złej tradycji, która szczególnie w przekładach z języka greckiego owocuje chaotycznym stylem, często mieszającym grekę z jej łacińską recepcją.

Jeśli przyjrzymy się na przykład dokonaniom translatorskim w języku niemieckim lub angielskim, które mogłyby posłużyć za wzorzec tłumaczowi, natychmiast dostrzeżemy silną recepcję pojęć filozoficznych, zarówno greckich, jak i łacińskich. Przyporządkowywanie pojęciom filozoficznym greckich lub łacińskich odpowiedników z uwzględnieniem ich historii i kontekstu powinno być nieodłącznym elementem nauki filozofii. Jej brak powoduje elementarną trudność w tłumaczeniu, szczególnie z greki, gdyż trzeba na nowo wypracowywać język, który nie powielałby starych błędów. Ich powtarzanie powoduje, że teksty starożytne są najczęściej niejasne lub w najlepszym wypadku nieprecyzyjne.

Pomimo rozczarowania, jakie budzi strona filologiczno-filozoficzna oraz momentami naiwne teoretycznie wprowadzenie autora przekładu, pierwszy polskie wydanie Podręcznika etyki Arejosa Didymosa warte jest uwagi i zapamiętania.

Stefan Klemczak

NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO ^CXZXXXtX    STUDIA REUOIOLOOICA Z. 39    2006

ZESZYTY

PORFIRIUSZ Z TYRU, PRZECIW CHRZEŚCIJANOM, PRZEKŁAD, WSTĘP I KOMENTARZ:

PIOTR ASHWIN-SIEJKOWSKI KRAKÓW 2006, ss. 159

Postać Porfiriusza z Tyru, żyjącego w III wieku filozofa-neoplaionika, kojarzona jcsl przede wszystkim z osobą Plotyna, który od roku 262 był dlań mistrzem i duchowym przewodnikiem. Jemu właśnie zawdzięczamy m.in. redakcję i ostateczny układ Ennead, a także komentarz do Kategorii Arystotelesa, zatytułowany Isagoge, który w średniowieczu w tłumaczeniu Boecjusza - Introductio in Praedicamenta - funkcjonował jako jeden z najważniejszych tekstów na temat logiki. Porfiriusz zapisał się również na kartach historii jako zaciekły oponent chrześcijaństwa. Dzieło Kata Christianem, „Przeciw chrześcijanom” potępiono jeszcze za czasów cesarza Konstantyna, ostatecznie zaś zniszczono je w roku 448. Fragmenty i odniesienia tego traktatu zachowały się w polemikach pisarzy chrześcijańskich, m.in. Euzebiusza z Cezarei, Metodego z Olimpii i Makarego Magnezjanina. Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że tekst zachowany właśnie w pracy Makarego z Magnezji, który stanowi podstawę omawianego przekładu, przechował przeredagowaną część wspomnianego dzieła Porfiriusza. Stawiano hipotezy, iż autorstwo owej kiytyki chrześcijaństwa należy przypisać innemu pisarzowi pogańskiemu, Sossianusowi Hieroklesowi. który przed rokiem 303 wydał antychrześcijański pamflet, zatytułowany FUolethes Logos, „Miłośnik Prawdy (s. 8). Przypuszczano także, iż Kata Christianon mogło powstać pod piórem samego cesarza Juliana (s. 13). Teza Hamacka, poparta przez wielu historyków, jak również przez redaktora i tłumacza polskiego przekładu, Piotra Ashwina--Siejkowskiego, zakłada jednak, że autorstwo dzieła należy przypisać Porfiriuszowi z Tyru.

Pismo Makarego z Magnezji, zawierające Przeciw chrześcijanom, stanowi poniekąd tekst analogiczny do dzieła Orygenesa Przeciwko Celsusowi - w obu przypadkach mamy do cenienia z argumentami filozofów pogańskich i replikami pisarzy chrześcijańskich. Tekst Porfiriusza zawiera polemiki wobec głównych wątków Nowego Te-stamentu, jak również szczegółowo dokonuje analizy logicznej wybranych powiedzeń Jezusa. Co więcej, autor stara się dyskredytować historyczną autentyczność opowieści apostołów, kwestionując naoczną obecność części ewangelistów przy wydarzeniach dotyczących Chrystusa. Krytyka pism chrześcijańskich przeprowadzona została u Porfiriusza na wielu poziomach: literackim, teologicznym, historycznym i logicznym. Jakkolwiek by nie podchodzić do wyłożonych przezeń argumentów, z pewnością szacunek budzi jego oczytanie w kanonicznych tekstach Nowego Testamentu oraz niewy-odrębnionych jeszcze podówczas apokryfach (jak choćby Apokalipsa Piotra). Z pewnością problematyczne wydają się jednak próby testowania treści pism religijnych -dzieł Nowego Testamentu - pod względem logicznej spójności. Zaskakiwać może również u Porfiriusza odrzucenie symbolicznych, metaforycznych i alegorycznych poziomów interpretacji wypowiedzi Jezusa oraz jego uczniów. Przykładowo autor pisze- Znane jest inne powiedzenie Nauczyciela, który mówi: »jeśh me będziecie