P1240328

-    iłob«k środkowy na narowi na pr żyle gająoyoh do niej partiach obręoay

grupy poprzccznycn żłóbków, ograniczono Jednostronni# kro soczkami    wtdim.

nyml (Rytel),

-    norka żłobkowana pionowo5 sąsiadująca czyść obręczy gładka (Rytel, O-

strowlte),

-    ±eberkowan 1 e norki przechodzi na obręcz (Lubuczewo, Górzyce, Chwarz-no, Stargard),

-    na obręćzy kilka grup żłobków (Lubuczewo),

-    wysoka norka „grzebieniasta", pionowo żłobkowana, z gęstym żłobkowaniem towarzyszącym na obręczy (Szczecin-Klęskowo),

-    profilowana norka, po jej bokach grupy żłobków pionowych i zygzaki (Chwarzno, Reptowo),

-    po obu stronach żłobkowanej norki znaczniejszo przewężenie obręczy, zdobione wąskimi, oddalonymi grupami pionowych żłobków, oo w sumie daje efekt „barokowy" (Dzwonowe).

Ozdobę' drwonowaką łączą z egzemplarzami ze Stargardu i Szczecina-Kię okowa słabo zaznaczone boczne nerki (Rebennlere), znajdujące się nie bezpośrednio przy nerce centralnej, lecz oddalone od niej, zamykające strefę o zdobnicza obręczy. Godzi się zauważyć, że ornamentyka bransolet    nerko

wa tych ściśle trzyma się owej strefy i nigdy nie wykracza poza nią.

Dyspersja wyszczególnianych wariantów nie wykazuje prawidłowości. Ze szczegółowej analizy kartograficznej (sapa III) wynika, iś stanowiska z bransoletami odmiany nadodrzańsklej układają się na ziemiach polskich w dwie wyraźnie zarysowane koncentrecJe: Jedne obejmuje dorzecze dolnej Odry z Ziemią Pyrzyeką na czele, druga widoczna Jest na Pomorzu Wschodnia pomiędzy Słupią i Wleprzą na zachodzie oraz ujściem Wiały na wschodzie. Pozbawione znalezisk są rejony nadnoteckle (Pojezierze Wałeckie 1 Krajeńskie), podobnie Jak Pomorza Środkowe (z Jednym wyjątkiem). Wyłącznie na 8 stanowiskach wsehodniopoaorsklch i 1 stanowisku środkowowielkopolskla odmiana nad odrzańska współwy stępuje w zespołach z odmianą nadwiślańską bransolet nerkowa tych. Wynika z tego, że typologicznie wcześniejsza odmiana nad odrzańska Jest Jednak w sensie chronologicznym współczesna nadwiślańskiej (T EB).

Struktura przestrzenna odmiany    nadwiślańskiej

jest zgoła różna od scharakteryzowanej wyżej (mapa III). Zwarty zasięg pokrywa się co prawda mniej więcej z obszarem wsćhodniopomorsklej koncentracji -odmiany nad odrzańskiej. Jednak obrzeża go szeroki pas znalezisk rozproszonych. Sięgają one na zachodzi# do Parsęty 1 Drawy, na południu -północnej 1 środkowej Wielkopolski, na wschodzie przekraczają    linię

Wisły (Zalew Wiślany). Maksymalnie wschodnie stanowisko leży na Półwyspie Sambljskim (Zielony Gaj, raj. Prlmorsk, dawn. Klein Drebnau, Kr. Fisctmau-sen - RFSRR).

Liczebność obu odmian Jest identyczna. Jako że do nadwiślańskiej    za

szeregować można ogółem 43 okazy, pochodzące z 27 stanowisk - zest. 20 *(23 skarby, 3 stanowiska o nieokreślonym charakterze, 1 cmentarzysko). Forma modelowa różni się od nadodrzańakieJ większymi rozmiarami,    silniej

pokreślonym owalom w zarysie, wydatniejszym zgrubieniem nerkowatym, bogatszą dekoracją tudzież blaszanym, mniej albo bardziej zasklepionym korpusem. Bransolety te - podobnie jak w odmianie nadodrzańsklej - wykonane są w całości w odlewie. Wykaz wariantów formalno-stylistycznych wśród okazów z taśmowa tym, C-kształtnym w przekroju korpusem, wyraźnie owalnych w zarysie, obejmuje następujące pozycje***:

-    nerka gładka, ograniczona obustronnie poprzecznymi grupami żłobków lub żeberek (Kallszanki, Korlino, Łubiana, Czamówko),

-    nerka głęboko profilowana, ograniczona obustronni# motywem przeciwstawnych kątów oraz grupami żłobków poprzecznych (Rytel, Lubuczewo),

-    nerka pośrodku pionowo żeberkowana; na przylegających do niej partiach korpusu grupy głębokich żłobków poprzecznych (Dobrzyca, Chojniczki, Niemi ca, Dolsk, Czersk, Zawiszyn, Łubiana),

-    żeberkowanie nerek przechodzi na obręcz (Stołężyn),

-    poprzeczna żłobkowanie pokrywa powierzchnię całej nerki (Stara Dąbrowa)#

-    wydłużona, beczułkowata nerka, silnie profilowana, niestarannie opracowana (Ceoenowo, Ostrowite, Chwarzno), na przylegających partiach obręczy szeroko rozstawione grupy poprzecznych żłobków (Łubiana),

-    nerka głęboko żeberkowana, ujęta obustronnie pionowymi wstęgami, po-aiomo zakreskowanymi, i zygzakami (Uścikówlec).

Oddzielnie należy traktować okazy z wydętym, ■ balonowa tym"    korpusem,

kolistą nerką, łagodnie owalne w zarysie. Na nerkach odnajdujemy tu pionowe wstęgi, wypełnione szafirowaniem, obramowane słupkami kółek (Gdańsk--Oliwa), pionowe wstęgi ornamentu sznurowego przedzielone słupkąmi kółek współkoncentrycznych (Krępsk). Wariant identyczny prezentuje skromniej zdobiony okaz sambljskl z Zielonego Gaju, raj. Prlmorsk (dawn. Klein Dre-bnau, Kr. Pischhausen - RPSRR). Jak Dokazuje karto gram rozrzut przestrzenny wymienionych wariantów jest przypadkowy.

Z zastrzeżeniem włączamy do odmiany nadwiślańskiej, jako formę wyjątkową, bransolety z Kalisza Pom. - o przekroju daszkowatym, z wąską nerką usytuowaną pośrodku znacznego przewężenia obręczy, obramowaną grupami głębokich żłobków poprzecznych i łukowatym zakończeniem z żeberek wzdłużnych, znajdujących się na korpusie. Przynależność kilku innych egzemplarzy do tej odmiany jest problematyczna z powodu niedostatecznych informacji pozostających w naszej dyspozycji.

Dla wyjaśnienia rodowodu bransolet nerkowa tych obu scharakteryzowanych odmian musimy cofnąć się do IV EB, poszukując ewentualnych pierwowzorów. Ogniskując uwagę na północnej części Europy Środkowej odnajdujemy dwa różne centra, w których występują najwcześniejsze bransolety z pojedynczymi guzowatymi zgrubieniami na obręczy. Jedno z nich -    dolno saksońskie,

położone w dorzeczu Wezery i Ems oraz częściowo dolnej Łaby (Eas-Wesergrup-pe) rozwijało się samodzielnie i nie mogło mieć wpływu na    ewolucję

58    -

Sprockhoff 1956, t. 2, s, 191, 192 » aolal poprawkami 1 niupalnie-

niaai.