P1240373

Rozdział IV

PODSTAWY REKONSTRUKCJI PROCESU DYFUZJI „IMPORTÓW” NORDYJSKICH

1. PRZEDMIOT DYFUZJI I JEGO STRUKTURA

Fre selekcja, o którtj zasadach powiedział iśay we Wprowadzeniu, wyłoniła _{w mM}teriałach polskich zbiór z bardziej lub mniej akcentowanymi cechami przlizywanymi wytworom nordyjakiej prowincji metalurgicznej, o liczebnego do MO egzemplar ij, pochodzący z 149 stanowisk archeologicznych, składający się z utensyliów wykonanych w większości z brązu, rzadko ze złota (24 egz. Jednego typu z 14 stan.).

p_x-ry podziale ogólaofunkc Jonalnyra rzuca się w oczy ogromna    przewaga

ilościowa ozdób (tab. 3* 360/361 egz.), sięgająca a* 90,5# puli, idąca zresztą w parze z relatywnie dużym rozwarstwieniem według    rodzajów

(bransolety, zapinki, napierśniki, naszyjniki, szpila), grup, typów, odcień, wariantów. V kategorii ozdób zdecydowanie najpowszechniejszym asortymentem okazują się bransolety (256 egz. • 71,0#), na drugim mi ej sou plasują się niemal ex aequo napierśniki (56 egz. ■ 15#5#) 1 zapinki (46/47 egz. - 12,7#)- Pozostałe rodzaje ozdób zaznaczają się Jedynie    śladowe,

stąd wyłączany Je z dalszych rozważań.

Frekwencja czterech wyróżnionych typów bransolet układa się wzdłuż krzywej jednostajnie opadającej w następującym szyku: nerkowa ta (93 egz.) taśmowa te, pseudospl rolne (76) - z podwójnego drutu (55) - z pieczą tkowa-tyml końcami (32). w zasadzie równoległe Jest funkcja liczebności znalaż-czych stanowisk    archeologicznych, z wyjątkiem najniższego odcinka,

gdzie mamy do czynienia z kompresją relacji punktów znalazczyoh 1 samych przedmiotów .Trudno przewidzieć, czy fakt ten odzwierciedla Jedynie elltar* ne zawężenie grona realnych nabywców bransolet z pieczą tkowa ty mi końcami,

' powodowane ich nadzwyczajną wartością (w 75# przypadkach realizacje złote) . Przenieśsęr z kolei uwagę na podziały wewnątrz typologiczne bransolet, zastrzegając „obiektywną* niejednorodność kryteriów klasyfikacji, zwyżkującą ku dołowi schematu. 0w mankament metodyczny, niemożliwy do obejście z natury badanych źródeł 1 dlatego akceptowany z konieczności przez oalą

prawic prokiotoriografię (na ogół oz allentlo), nic powinien, jak aądzę, taważyć istotniej in minus na wyprowadzanych przez naa ocenach porównujących tok ewolucji morfologiczno-stylistycznych poszczególnych wytworów, tudtlet wskazujących odmienność jej uwarunkowań. W Intencji zminimalizowania ewentualnego błędu i przybliżenia się do rekonstruowanej rzeczywistości » klasyfikujemy bransolety w obrębie grup krewniaczych (rodzin typów) i typów, raz według odmian i wariantów (nerkowate, z podwójnego drutu, z plączątkowatyai końcami), kiedy indziej ujmując rozwój w Jednollniową sekwencję • wielokrotnie sfazowaną (taśmowate-pseudospiralne).

Bransolety nerkowa te, powiązane z bransoletami o pleczątkowatyoh końcach we wspólną grupę nie tyle rodowodem, ile równoległym w krainach po-tapolsklch rozwojem, dzielą się na 3 odmiany, z których jedna, zwana środ-kowonlemlecką, reprezentowana jest u nas przez parę ozdób z Witkowa (woj. słupskie), uznanych za „import" z Turyngii. Tak Jak podobny egzemplarz z Niziny Pruskiej, pozostawały one (nie tylko z powodu matematycznie oczywistej małej popularności) całkowicie poza nurtem transplantacji i sukcesywnych, daleko idących przeobrażeń Innej formy okcydentalnej na obszarze pomorskim. Myślę o domniemanej praformia północno-zachodni obrandenbur-skiej, może sporadycznie faktycznie Importowanej w rejon dolnego Nadodrza (czego nie umiemy uchwycić dokładniej w badaniach). Jaka dopiero tutaj znalazła optymalne warunki do rozkwitu, manifestowanego następczą odstaną nad odrzańską. Składa się na nią w zbiorze polskim co najmniej 11 wariantów zgodnych pokrojem, lecz różnych kształtem A ornamentacją nerki oraz przylegającej strefy zdobniczej obręczy. Konsumpcja bransolet nerkowa tych tejże odmiany na ziemiach północnopolsklch ma rzadko spotykany wysoki gradient (43 egz. z 23 stan.)* 0 atrakcyjności odmiany świadczy takie rozprzestrzenienie na zachód (po środkowe Nadłable), południe (do środkowej Wielkopolski), północ (mało intensywne - w kierunku wysp duńskich oraz południowej Szwecji), a zwłaszcza na wschód (Pomorza Gdańskie). Tylko transpozycja na ostatnim kierunku zaowocowała ewidentną waloryzacją formy, uzasadniającą nazwanie nowo powstałej Jakości odmianą nadwiślańska.Stricte lokalny charakter odmiany nadwiślańskiej nie podlega dyskusji. V®Wd okazałych jej przedstawicieli obserwujemy minimum 7 wariantów, odmiennych w drugorzędnych cechach powołanych wyżej, nie licząc charakterystycznych okazów „balonowatych", których specyfika tyczy nadto obręczy (co najmniej 2 warianty). Ta odmiana doskonale oddaje wysoki stan sil wytwórczych lokalnej społeczności, utrzymujący się w okresie halsztackim.Produkoja relacjonowanego asortymentu, przy modyfikacjach (np. „barokizacja"),    kon

tynuowana jest w HaC, a nawet HaD. Zbyt w V EB przedstawia się imponująco.

V skali ziem polskich zrównuje się on wprawdzie statystycznie z konsumpcję odmiany nadodrzańskiej (43 egz. z 27 stan.), Jednak obszar dystrybucji Jest szerszy. Poza koncentracją macierzystą należy do niego Pomorze środkowe (do Parsęty i Drawy) oraz północna i środkowa Wielkopolska, mniej .tlaile nad Zalewem Wiślanym, w tym Sambla. Obie odmiany respektują na Poaorzu granicę moreny bałtyckiej, pokrywającą się mniej więcej z południowi rubieżą ich zwartego zasięgu. Poza nim, w dorzeczach Noteci i Warty,