P1260147

166.    Gniezno. Katedra. Głowy z lewego ościeża portalu południowego

167.    Gniezno. Katedra. Portal w kruchcio północnej

168.    Gniezno. Katedra. Tympanon portalu północnogo

169.    Gniezno. Katedra. Służka podłucza arkady wejściowej do kaplicy Olszowskiego

170.    Gniezno. Katedra. Kapitel służki z ryc. 169

171.    Gniezno. Katedra. Wspornik służki z ryc. 169

172.    Gniezno. Katedra. Wspornik służki po przeciwnej stronie arkady

173.    Gniezno. Katedra. Dekoracja luku arkady w kaplicy Dziorzgowakiego

174.    Bolonia. Włochy. Kościół Franciszkanów

176. Włocławek. Katedra. Widok od północnego-zachodu. Rycina w „Kłosach" z 1868 roku

176.    Włocławek. Katedra. Rzut poziomy

177.    Włocławek. Katedra. Widok od północnego-wschodu. Akwarela Stronczyńskiego

178.    Włocławek. Katedra. Wnętrze przed konserwacja. Rysunek A. Kozarskiego

179.    Włocławek. Katedra. Przekrój podłużny

180.    Włocławek. Katedra. Wnętrze przed wprowadzeniem polichromii

181.    Włocławek. Katedra. Przekrój poprzeczny

182.    Włocławek. Katedra. Widok od wschodu

183.    Włocławek. Katedra. Widok z chóru na nawę główna

184.    Włocławek. Katedra. Fragment witraża niegdyś w oknie chórowym

185.    Włocławek. Katedra. Widok z nawy głównej w kierunku chóru

186.    Włocławek. Katedra. Nawa północna w kierunku wschodnim

187.    Poznań. Ostrów Tumski. Litografia M. Fajansu według rysunku Napoleona Ordy

188.    Poznań. Ostrów Tumski. Widok od strony zachodniej przed 1939 rokiem. Fot. R. Ulatowski

189.    Poznań. Katedra. Rzut poziomy.

190.    Poznań. Katedra. Fasada zachodnia przed rokiem 1939. Fot. R. Ulatowski

191.    Poznań. Katedra. Wnętrze chóru przed 1939 rokiem. Fot. R. Ulatowski

192.    Poznań. Katedra. Fasada zachodnia w 1945 r.

193.    Poznań. Katedra. Nawa boczna w 1945 r.

194.    Poznań. Ostrów Tumski. Widok z lotu ptaka

195.    Poznań. Ostrów Tumski. Widok od północnego wschodu

196.    Poznań. Katedra. Fasada zachodnia

197.    Poznań. Katedra. Widok od wschodu

198.    Poznań. Katedra. Wnętrze chóru po odsłonięciu fragmentów triforium

199.    Poznań. Katedra. Wnętrze chóru po całkowitym odsłonięciu pozostałości gotyckich

200.    Poznań. Katedra. Próba komputerowej rekonstrukcji wyglądu chóru bez triforiów w arkadach wschodnich wież

201.    Poznań. Katedra. Fragment wnętrza chóru z triforium i arkadą do północnej wieży chórowej

202.    Poznań. Katedra. Wnętrze północnej wieży chórowej

203.    Poznań. Katedra. Wnętrze chóru po zawaleniu się ściany północnej

204.    Poznań. Katedra. Odbudowa północnej ściany chóru

205.    Poznań. Katedra. Przekrój poprzeczny przez chór. Pomiar stanu przed rcgotyzacją

206.    Poznań. Katedra. Nawa główna. Widok w kierunku zachodnim

207.    Poznań. Katedra. Wnętrze chóru

208.    Poznań. Katedra. Chór z arkadą do północnej wieży

209.    Poznań. Katedra. Wschodnia wieża chórowa. Widok od dołu

210.    Poznań. Katedra. Południowa nawa obejścia. Widok w kierunku wschodnim

211.    Poznań. Katedra. Rekonstrukcja programu po rozbudowie w początku XV wieku.

212.    Salem. Niemcy. Kościół cysterski. Aksonometria chóru z rekonstrukcją górnej kaplicy wschodniej

AUTORZY FOTOGRAFII

B. Biegowski. 6.6,31.78,79,81,83-90,94-97,105,106,124.128 B. Cynalewski: 194

W. Godycki: 34, 36-67,107-112,114,115,117-123.126,127,129-131 A. Kolas: 142,145-147 J. Krieger 73,75

J.    Miecznikowski: 136 T. Przypkowski: 29,69

K.    Hau: 70-72,137-140,148-163,165-173,182-186,195-197 206-209

8. Skibiński: 30,35.113    ’

K Tomaszewski: 93 K. Ulatowski: 134,188,190,191

Konserwator Miejski w Poznaniu: 192,193,198,199 201-203 Instytut Sztuki PAN: 20.26,68.116,126,180

POLISH GOTHIC CATHEDRALS

INTRODUCTION

ted either. According to such an npproaeh, history is not a uniform stream of ovents; in the history of nrchitoctu-ro the Gothic is consłdered a style in which Christian church architecture acquired the richcst ezpresslon.

Whilc the form of the cathedral church was most signiflcantly shaped by tho Gothic, the locstion of tho four main cathcdrals: in Gniezno, Cracow, Poznań, and Wrocław, was determined by their Romanesque or cven pre-Romancaquc origins. In all tho four casco the cathe-drals founded no later than ahortly a flor 1000 wero eon-noctod with urban aettlcmcnta. Originnlly then, the cathedra! as a center of ecclesiastical organization and power was bulli right ncxt to the center of the secular power of the prince. The ncw 13th c. locations of towns changed the poaitiona of cathodrals which in the courso of urban devclopmcnt were placed in tho outskirts. In Gniezno, Poznań, and Wrocław tho neighboring aroos that onco bclonged to the prince becamc in the łatę Mid-dle Ages an ezdusive pro porty of the clergy. Only in Cracow the prince’s cathedral at the Wawel acquirad in tho 14th century a royal status.

—ihe cathcdrals of Gniezno, Poznań, Cracow, and

I Wrocław aro tho most roliablo witnesses to and

I the most procious horitage of tho millennium of tho Polish sUttc and tho Church in Poland. The origin of each of thom datos back nt loast to the year 1000, with tho oxccption of tho enthedrni in Włocławek whoso ar-chitectural history began latcr in the ago of the Gothic. Tho cathodrals aro, howcvor, not just relies of the past - their Hignificnnco still continucs, incrcasing in the lon-ger and longcr courso of history.

In tho history of tho Polish cathcdrals the Gothic opi* sodo playod n unique rolo, sińce it determined the form which cvcn todny seems most appropriato for the cathe-dml church. The constructors of Gothic cathcdrals wero quito awnro that tho architccture which they introduccd sntisficd spocific format and functional nccds far better thnn the achiovcmcnts of their Romanesque predccea-sors whoso work they approachcd with no rcspect. Tho carly modom architocts troatod tho Gothic mastera qu-ite similarly, yet as tho Gothic form tumed out perfcct for tho enthedrni church, nil tho Inter changes pertaincd sololy to dccoration. Actually. that did not cvcn storn front tho revcronce for tho Gothic past of cathodrals, but from tho fnet that modem architecture contributed to the program of tho enthedrni almost nothing but the mo-difications of decorum. Conscqucntly, in tho 19 th and 20th century tho criticnl rejection of tho horitage of carly modem times rcsultcd in tho rotum to the Gothic. In Cracow, Wrocław, and Włocławek such n return took place alrcady in the 19th century — the regothicization of thoHC cathodrals was probably tho best ezpresaion of the spirit of the 19th c. historicism.

Tho other two cathcdrals in - Gniezno and in Poznań - wero presenrod in their carly modom forma until 1945. Damaged during the war, they were not restored accor-ding to their carly modem shnpc, but instead tho dama-ges providcd nn impulso to start archaoological investi-gations of tho Itomanosquo phase and architectural rescarch on tho Gothic ono. Contrary to the then dominant school of renovation which advocatod the mainte-nanco of tho objoct with its fuli architectural history, both of tho Wielkopolska cathodrals wero restored to their original Gothic form. Rogardloss of the changing opinions of restoration cxporta, the decision to do so may provokc doubts only with respcct to dotails, whilc the generał idoa of tho rotum to the Gothic is acccpted nowa-days as woli.

Regothicizcd becamo tho main space of all tho cathodrals undor considoration — on the other hand, in all casco, chapcls kopt their modom form or dccoration. Uon-co, tho Gothic was choson as a stylo most appropriato for tho cathedra! church, but history was not entirely rryec-

THE WROCŁAW CATHEDRAL --THE 13THC. CHEVET

The history of Polish Gothic cathodrals, i. o. the history of the Gothic style in Poland, began in 1244 - the dato of the firat record of tho building of a now cathedral in Wrocław. The chevet waa consccratcd in 1272 - it was erccted aa a threc-aislc bosilica with a rectangular «m-bulatory in the East. The navo of the chcvct has threc squaro baya covcrcd with a sezpartito vmult The central nnvc aligns with tho side-aisłes and the ambulatory. i. o. each bay of the nave correaponds to two smaltrr, yet also squaro baya in the aislcs and the ambulatory. The vault of the nave rests on overhanging yaulting shafU In tha aislcs and tho ambulatory tho croasnbbcd yaulta rest on triple vaulting shafts. Tho yaults of tho cornor bays wero atrcngthoned with transvonso arches. aa they Nupport the wnlla of the eastom towera. At theso pointa the support system of tho vault ribs was also módl fi ed by single overhanging vaulting s ha fis and broad im post comicca supporting transvcrao arches and diagonal ribs-In tho rectilinear arcadea soparating the navc from tho aisles attached semicolumns support each offset of the intrados.

The chevet of tho Wrocław cathedral was built of bricka and atono. Bricks wero used primarily for tho coo-atruction of walła and aome structural cloments, sucb as round shafts of singla coiumns. yaulting shafts, and yault riba. Tho rsmsimng structural oiomenta: th# shsdt

179 -