P1100029 (2)

224 Rozdziały

umiejscowieniu Ich w jednej czy drugiej quasi-grupie. Jedna z nich składa się z tak zwanej kadry przedsiębiorstwa - inżynierów, chemików, fizyków, prawników, psychologów i innych specjalistów, których usługi stały się niezbędnym elementem produkcji w nowoczesnych firmach. Czasami ci specjaliści mają określone miejsce w skalarnej strukturze zwierzchnictwa w przedsiębiorstwie, zazwyczaj dzięki zawarciu specjalistycznych kwalifikacji w definicji oczekiwań związanych z rolami menedżerskimi¹. Jednakże częściej kadra jest związana z pozycjami zwierzchnictwa poprzez zawiły system wzajemnych relacji, a jej członkowie nie sprawują nad nikim bezpośredniego zwierzchnictwa z wyjątkiem swych sekretarzy i asystentów (liniowy system zarządzania personelem). W tym przypadku położenie klasowe specjalistów w przedsiębiorstwie pozostaje tak niepewne, jak położenie klasowe intelektualistów w społeczeństwie Nie są oni ani przełożonymi, ani podwładnymi; ich pozycje wydają się znajdować poza strukturą zwierzchnictwa. Tylko wtedy, gdyby dało się ich uznać za - często pośrednich - pomocników zarządu, można nazwać ich marginalną częścią klasy rządzącej w przedsiębiorstwie.

Liczba stanowisk kadry w przedsiębiorstwach przemysłowych jest zazwyczaj dosyć ograniczona, lecz w nowoczesnym przedsiębiorstwie istnieje jeszcze jedna problematyczna grupa stanowisk, która jest o wiele bardziej liczna - należą do niej wszyscy pracowmicy umysłowi, szefowie działów i maszynistki, księgowi i brygadziści itd. Niewiele z tych pozycji można określić mianem pozycji podporządkowanych w takim sensie, w jakim są nimi pozycje robotników. Lecz czy są to pozycje dominujące? Czy pracownicy umysłowi uczestniczą w sprawowaniu zwierzchnictwa? Czy należą do klasy rządzącej przedsiębiorstwa przemysłowego? Po pierwsze, ważne jest tutaj przedstawione wcześniej rozróżnienie biurokratów i białych kołnierzyków. Ci drudzy wyraźnie należą do podporządkowanej quasi-grupy i dlatego nie stanowią szczególnego problemu. Lecz co z biurokratami? W następnym rozdziale będziemy musieli nieco bardziej szczegółowo przeanalizować miejsce biurokratów w konflikcie społecznym. Podając jednak z wyprzedzeniem wynik tej analizy, sądzę, że z pewnymi zastrzeżeniami istnieją tu wskazówki, a nawet narzuca się wniosek, że pozycje biurokratów w przedsiębiorstwie należy zaliczyć do pozycji dominujących. Teoria głoszona przez Rennera i innych od początku stulecia, którą Fritz Croner nazwał „teorią delegowania* przedstawia jedyne spójne wyjaśnienie pozycji zwierzchnictwa (choć nie statusu społecznego czy sytuacji ekonomicznej!) i ról biurokratów. Role biurokratów w przedsiębiorstwie należy określić jako zróżnicowane role zarządzania. Całościowy proces sprawowania zwierzchnictwa wydaje się w nowoczesnym przedsiębiorstwie podzielony na wiele pozycji skoordynowanych za pomocą osobliwego typu organizacji Podczas przedstawionej poniżej analizy ról biurokratów przekonamy się, że ten podział i koordynacja wykazują uderzające podobieństwo do podziału pracy w produkcji technicznej. W obydwu przypadkach skutkiem zróżnicowania jest podział całości na mnóstwo elementów w takim stopniu, że każdy element zostaje prawie całkowicie oderwany od całości, której jest częścią. W tym wypadku pozory mylą, gdyż nie zmienia to faktu, że

⁴ Nierzadko oczekuje się dziś od menedżera technicznego, że będzie wykwalifikowanym inżynierem, od menedżera biznesu, że będzie wykwalifikowanym ekonomistą, od dyrektora naczelnego, że będzie prawnikiem itd.