CCF20090831156

288    '    Rozum obserwujący

się ono jednej, czy drugiej strony; rzecz bowiem sama nie jest czymś, co pozostaje równe sobie samemu, i obie strony występują, w niej jako różne.

W systemach opartych na ogólnym pozostawaniu równym sobie samemu, to pozostawanie równym sobie samemu dotyczy zarówno poznania, jak i samych rzeczy. Ale ekspansja określonośd, które pozostają równe samym sobie, z których każda spokojne przechodzi przez wszystkie swe kolejne etapy i uzyskuje dla siebie swobodną przestrzeń, ekspansja ta w tym samym stopniu i w sposób równie istotny przechodzi w^r swoje przeciwieństwo, w gmatwaninę tych określoności. Cecha bowiem, określoność ogólna, jest jednością elementów¹ przeciwstawnych: tego, co określone, i tego, co samo w sobie ogólne, i dlatego musi rozpaść się w tym przeciwieństwie. Jeśli więc 2 jednej strony określoność bierze górę nad ogólnością, w której ma swoją istotę, to z drugiej strony ogólność zachowuje również swoją władzę nad określonością, doprowadza ją do ostatecznych granic i miesza jej różnice i istotności. Obserw^racja, która je porządnie od siebie oddzieliła i sądziła, że odnalazła w nich coś trwałego, widzi, jak jedna zasada zachodzi na drugą, jak obie nawzajem w siebie przechodzą i gmatwają się; jak wszystko to, co uważała naprzód za bezwzględnie odrębne, okazuje się powiązane, a to, co uważała za powiązane — odrębne. Toteż to trzymanie bytu spokojnego i równającego się samemu sobie musi właśnie tutaj, przy określeniach najbardziej ogólnych . (np. gdy chodzi o podanie istotnych cech zwierzęcia czy rośliny) natknąć się na czynniki, które wyzuwaj ą je z wszelkiej określoności, każą zamilknąć ogólności, do której się ono wzniosło, i spychają je z powrotem do -wyzutych, z myśli obserwacji i opisów.

[v. Szukanie praw]

fi. Pojęcie i doświadczenie prawa] Tak więc obserwacja'ograniczająca się do tego, co proste, czy też stawiająca granice rozproszoności zmysłowej za pomocą, tego, co ogólne, znajduje w swoim przedmiocie pogmatwanie "swojej zasady, ponieważ to, co określone, musi, zgodnie ze swoją naturą, zatracić się w swoim przeciwieństwie. Dlatego też rozum musi porzucić ospałą określoność ¹, która miała pozór trwałości, i przejść do obserwowania określoności takiej, jaką jest ona naprawdę, to znaczy w jej stosunku do swego przeciwieństwa. To, ćo nazywane bywa cechą istotną, jest pozostającą w spoczynku określonością, która wyrażona i pojęta jako prosta, nie jest tym, czym jest zgodnie ze swą naturą — przemijającym momentem ruchu, który stale do siebie powraca. Wobec tego, że instynkt rozumu zaczyna teraz szukać określoności zgodnej z jej własną naturą, tzn. takiej, która w istocie swej nic istnieje dla siebie, lecz przechodzi w swoje przeciwieństwo — szukaon praw i pojęcia prawa. Wprawdzie szuka on ich jako rzeczywistości istniejącej, ale ta w rzeczy samej zniknie rychło z jego poła widzenia, obie strony prawa staną się dlań momentami czystymi, czyli abstrakcjami, tak iż prawo wystąpi teraz w charakterze pojęcia, które zniweczyło obojętne istnienie zmysłowej rzeczywistości saptej w sobie;

Dla świadomości obserwującej prawda prawą zawarta jest w doświadczeniu jako w tym sposobie, który spra-'

1

Określoność nie będąca w.ruchu, nie przechodząca w swe przeciwieństwo.