P2210458

94 O rozumie I.I.4

jest to oczywista konsekwencja podziału idei na proste i złożone. Ilekroć wyobraźnia spostrzega różnicę między ideami, może je ona łatwo rozdzielić.

Rozdział 4

O powiązaniu i kojarzeniu idei'

Ponieważ wszelkie proste idee można oddzielić w wyobraźni i znów powiązać, jak nam się podoba, przeto nie byłoby rzeczy bardziej trudnej do wyjaśnienia niż procesy wyobraźni, gdyby nią nie kierowały pewne zasady powszechne, które sprawiają w pewnej mierze, iż zachowuje ona niezmienny charakter poprzez wszystkie czasy i miejsca. Gdyby idee były zupełnie luźne i niepowiązane, to łączyłby je tylko przypadek; i byłoby rzeczą niemożliwą, iżby te same idee proste stale wiązały się prawidłowo w idee złożone (jak to się zazwyczaj dzieje), gdyby między nimi nie było jakiegoś wiązadła, jakiejś własności kojarzącej, dzięki której jedna idea w sposób naturalny wprowadza drugą. Nie należy sobie przedstawiać, aby ta zasada jednocząca idee była jakimś wiązadłem niezmiennym; to bowiem jest już wyłączone w wyobraźni; niemniej nie należy wnioskować, iż bez takiego wiązadła umysł me mógłby zespalać dwóch idei; nic bowiem nie działa swobodniej niż ta władza — lecz należy ją uważać za siłę działającą łagodnie, która przeważa zazwyczaj i jest przyczyną między innymi przyczynami, dlaczego różne języki tak dokładnie odpowiadają sobie; natura w pewien sposób sama każdemu wskazuje te proste idee, które najwłaściwiej wiążą się w jedną ideę złozoną. Trzy są własności, dzięki którym powstaje to kojarzenie i dzięki którym umysł przechodzi od jednej idei do

V swoim Streszczeniu /.../ Traktatu o naturze ludzkiej Hume zwraca uwagę na centralną rolę tych zasad w zamierzeniu, które leżało u źródeł Traktatu (zob. nasze Wprowadzenie, s. 39-40).

Wyrażenie „kojarzenie idei” zostało użyte po raz pierwszy przez I ocke’a w Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego (2.33). Praw-■■■•■odobr ic jednak zarówno Locke, jak i Hume zaczerpnęli swój model kojarzenia z drugiej księgi (O wyobraźni) De la recherche de la veńtś Ma!cbrancbe’a.

drugiej, a mianowicie: PODOBIEŃSTWO, STYCZNOŚĆ w czasie lub przestrzeni oraz PRZYCZYNA i SKUTEK*.

Myślę, że nie jest rzeczą bardzo konieczną dowodzić, iż te własności powodują kojarzenie idei i że wprowadzają drugą ideę do świadomości, gdy znajdzie się w niej jedna idea. Jest rzeczą oczywistą, że w toku naszego myślenia i w ciągłym ruchu naszych idei wyobraźnia nasza łatwo przechodzi od jednej idei do innej, która do niej jest podobna, i że to podobieństwo samo przez się jest wystarczającym wiązadłem kojarzeniowym fantazji. Zmysły, przechodząc od przedmiotu do przedmiotu, z konieczności czynią to w sposób prawidłowy — rzeczy zjawiają się przed nimi tak, jak leżą obok siebie w przestrzeni. Stąd jest sprawą równie oczywistą, że i wyobraźnia, gdy ujmuje rzeczy, musi drogą długiego nawyku zdobywać tę samą metodę myślenia i przechodzić kolejno od jednej części przestrzeni lub czasu do innej. Co zaś do powiązania, jakie powstaje dzięki stosunkowi przyczyny i skutku, to będziemy mieli sposobność zbadać poniżej tę rzecz do gruntu i wobec tego nie będziemy się tutaj na tym zatrzymywali. Wystarczy tu zauważyć, że nie ma stosunku, któryby wytwarzał w wyobraźni powiązanie silniejsze i torował lepiej drogę od jednej idei do innej niż stosunek przyczyny i skutku między przedmiotami tych idei.

Aby móc zrozumieć cały zasięg tych stosunków, musimy zważyć, że dwie rzeczy wiążą się ze sobą w wyobraźni nie tylko wtedy, gdy jedna jest bezpośrednio podobna do drugiej albo do niej przyległa, albo gdy jest przyczyną drugiej, lecz również wówczas, gdy pomiędzy nimi jest rzecz trzecia, która do obu tych rzeczy pozostaje w jednym z tych trzech stosunków. Można by to rozciągnąć na większą ilość rzeczy; lecz jednocześnie należy

Te szczegółowe zasady kojarzenia wyprowadzają Humc'a poza opis kojarzenia podany przez Locke'a, dla którego jedyną zasadą kojarzenia był „przypadek lub zwyczaj” (Rozwazanu... 2.33.5). Sformułowane przez Hume’a szczegółowe zasady kojarzenia (styczność w czasie lub przestrzeni, podobieństwo oraz przyczyna i skutek) zostały , jak się wydaje, oparte na komentarzach Tomasza z Akwinu do .Arystotelesa De Memoria et Reminiscentia. Samuel Taylor Coleridge twierdzi w Biographia Literaria (1817), że w jego czasach znaleziono egzemplarz tej pracy z adnotacjami Hume'a. Niestety, wydaje się, ze egzemplarz ten potem zaginął.