P1130760 resize

161

naczyń tzw. w których iterystyczna lanego sta-lurę przed-a kres u EB, o łużyckich

yirn", wyki i garnki

ymi, doić przekłute, uczynią te 'dzają ich rwiańska-cialopal-łużyckiej, winnymi, iskic, czy prmy po-Me z gro-Je, m. in. tyginalną bzezonc

]w kształ-tragment kultury

| których

t«yjkę. gnickie, mogiło-

P w do-

pi pro-

Trudno

przyna-

Inak za-

lodnicj

ą Z tzw.

ehropo-

pramice

kzej do

anztgo

kultury

archeo-

alturze,

rowego

tego obszaru albo pewnych przeobrażeń kulturowych, jakie zachodziły na tym terenie w okresie rozwoju „kultury przcdlużyckiej", jak i co do możliwości wyróżniania kolejnych faz rozwojowych kultury tego terenu. Na szczególną uwagę zasługuje zasięg niektórych form grobów, wyrobów brązowych i ceramiki. Przypominamy więc wyraźną koncentrację grobów kurhanowych na przyległych terenach Śląska i Wielkopolski, głównie w dorzeczu Baryczy. Widawy oraz górnej Obry. Uwzględniając nawet fakt, iż na tych terenach warunki lokalne najbardziej sprzyjały przetrwaniu do naszych czasów kurhanów, to wspomnianu ich koncentracja wydaje się być nieprzy-podkowa.

Zasięg wyrobów brązowych byl na ogół znacznie szerszy niż teren zajmowany przez poszczególne kultury. Z przedmiotów brązowych uznanych za typowe dla „kultury przcdlużyckiej" niektóre posiadają jednak bardziej ograniczony zasięg albo też obserwujemy na mniejszym terenie ich wyraźną koncentrację. Na uwagę zasługuje zasięg szpil o tarczowatej i wrzecionowatej główce. Są to formy dość częste w różnych grupach kultur mogiłowych, w Polsce zaś ich występowanie ogranicza się przede wszystkim do terenów Śląska, i to raczej położonych na południc i zachód od Odry lub wzdłuż tej rzeki. Dalsze typy szpil, jak czopowate, wąlorowalc, uchatc i tulejowate, występują na Śląsku i Wielkopolsce, a ich koncentrację stwierdzamy głównie na terenach pogranicznych, a więc w południowo-zachodniej Wielkopolsce i północno-wschodniej części Śląska środkowego (dorzecze Baryczy i Widawy). Wreszcie podobny zasięg posiadają sztylety. Występowanie bransolet ze zgrubiałymi i odgiętymi końcami koncentruje się natomiast głównie w Wielkopolsce.

W zakresie ceramiki szczególną uwagę zwraca na siebie zasięg ceramiki „tekstylnej'’, obejmujący najogólniej mówiąc sąsiednie tereny Wielkopolski i Śląska środkowego. Ponadto warto też przypomnieć, te występo-

I Wanię naczyń wazowatych z pionowo przekłutymi uchami i zdobionych na brzuścu pionowymi żłobkami koncentruje się przede wszystkim w dorzeczu Baryczy i Obry. Szczególną wymowę zdaje się tutaj mieć zasięg występowania ceramiki „tekstylnej", która w zasadzie nie przekracza Odry w kierunku zachodnim czy południowym.

Omówione powyżej formy grobów, jak i wyrobów brązowych oraz ceramicznych o charakterystycznym zasięgu, są mniej więcej współczesne i przypadają na II okres EB, a więc ogólnie na czas rozwoju wyróżnianej „kultury przcdlużyckiej”. Wskazują one na zróżnicowanie kulturowe w tym okresie przede wszystkim terenów Śląska i Wielkopolski. Zanim jednak podejmiemy tę kwestię, należałoby jeszcze ustosunkować się do zagadnienia oblicza kulturowego innych terenów, włączanych w zasięg „kultury przcdlużyckiej", a szczególnie obszarów Pomorza, Ziemi Lubuskiej i Kujaw. Poza może obszarem Kujaw, na pozostałych terenach występowanie form uznawanych za typowe dla „kultury przcdlużyckiej", a koncentrujących się głównie na Śląsku i w Wielkopolsce, jest już znacznie mniej częste, a nawet wręcz sporadyczne. Na terenach Pomorza mamy faktycznie do czynienia jedynie z napływem wyrobów brązowych ze strefy śląsko-wielkopolskiej czy też szerzej rozumianej południowej strefy kultur mogiłowych. Obok nich w inwentarzu wyrobów z brązu wyróżnić można również przedmioty pochodzenia zachodniego i północnego, a także będące rezultatem miejscowej wytwórczości metalurgicznej. Na Pomorzu, podobnie jak na obszarze śląskowiclkopolskim, spotykamy dość liczne, różne typy szpil uchatych, z których jednak przynajmniej część może być już datowana na III okres EB. Na związki ze strefą śląsko-wiclko-polską wskazują występujące również na Pomorzu szpile wrzecionowate i znana z Pomorza zaodr/ańskiego szpila wątorowata. Wspomnieć także można niektóre formy bransolet o zgrubiałych albo o cieniejących końcach. Z terenu Pomorza pochodzi także kilkanaście egzemplarzy naramienników wykonanych z grubej sztaby brązowej

i z końcami zwiniętymi w spiralne tarcze. Naramienniki tego typu znane są z obszaru będącego w zasięgu „kultury przcdlużyckiej” (głównie z terenu Śląska i Wielkopolski), a także z terenu występowania kultury Irzcinicc-kiej. Zarówno na Pomorzu, jak i w śląsko-wielkopolskiej strefie występowania „kultury przcdlużyckiej" odnajdziemy analogiczne formy sztyletów, grotów i siekierek. Ponadto na tereny Pomorza docierają z południa niektóre podobne przedmioty brązowe, jakie dochodziły na obszar śląsko-wiclkopolski. Wymienić tutaj można czekany z tarczowatym obuchem, cylindryczne spirale wykonane z taśmy brązowej, służące do przyozdabiania ramion lub nóg. Południowego pochodzenia są najprawdopodobniej wspólne dla obu terenów ozdoby z blachy brązowej — diademy. Równocześnie na obszar Pomorza docierają wyroby z zachodu i północy w znacznie większym stopniu niż na śląsko-wiclkopolski obszar „kultury przcdlużyckiej”. /. terenów północno-zachodnich NRD lub ze Skandynawii napływają na Pomorze niektóre ozdoby, m. in. szpile, naszyjniki kolnicrzykowulc, zdobione groty oszczepów, a także siekierki fasetowane z wysokimi brzegami typu pólnocflonicmiccklcgo, które najprawdopodobniej naśladowała także miejscowa produkcja metalurgiczna ren zrozumiały, z uwagi U położenie Pomorza, niezbyt zresztą wielki napływ wyrobów / sąsiednich terenów północnej Brandenburgii, Meklemburgii czy Hanoweru lub Skandynawii jest typowy dla Pomorza i wyróżnia go od śląsko-wielkopolskiej strefy kulturowej w starszym okresie epoki brązu. Podkreślić jednak należy, że inwentarz brązowy byl w większym Ropniu pochodzenia południowego (włączając w to pojęcie oczywiście strefę śląsko-wirlkopoltką). Na Pomorzu w starszym okresie epoki brązu rozwija się również miejscowa produkcja metalurgiczna, która wytworzyła kilka lokalnych form wyrobów. W przypadku niektórych z nich określenie funkcji nastręcza znaczne trudności,