Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym (29)

teracka lat trzydziestych nieustannie od siebie odsuwa: tj. miejsca tradycji w „młodej prozie” polskiej przed r. 1939¹.

Rozdział II

NARRACJA JAKO GRA KONWENCJI I JEJ „GŁĘBSZE ZNACZENIA”: PRZEDWOJENNA PROZA WITOLDA GOMBROWICZA

Część 1

„FERDYDURKE” WOBEC „POWIEŚCI-WORKA’ 1. Wprowadzenie

Opublikowane w 1930 r. Nienasycenie Witkacego zamyka w dwudziestoleciu międzywojennym pierwszy etap ewolucji powieści traktowanej jako teren poszukiwań „nowych form” w prozie. Konstelacje głównych utworów narracyjnych w latach trzydziestych prawie w ogóle — poza przypomnieniami Micińskiego — nie będą nawiązywać do „powieści-worka” jako wzorca nowatorskich zdarzeń powieściowych. Złożyło się na to wiele przyczyn związanych z różnymi zakresami życia literackiego (omawiam je w ostatnim rozdziale pracy).

Kilkakrotne zestawienie prozy Gombrowicza z utworami Witkacego czy Jaworskiego miało charakter ogólnikowy i przypadkowy, i kończyło się podkreśleniem ich oryginalności na tle standardowej twórczości okresu międzywojennego (3, 7, 43)². Ferdydurke rozpatrywano więc wyłącznie jako udany lub nieudany fenomen w obrębie młodej prozy polskiej, wskazując jednocześnie na rozmaite antecedencje w płaszczyźnie idei, problematyki czy zainteresowań autora etc. Tymczasem, w przyjętym tu sposobie rekonstrukcji, na Ferdydurke i na Pamiętnik z okresu dojrzewania jako „fakty literackie” warto spojrzeć przez pryzmat norm i sposobów lektury, jakie w świadomości literackiej wykrystalizowały się wokół „powieści-worka”. Odsłonią się wówczas podobieństwa w wypowiedziach krytyków, a nawet te same elementy strukturalne tekstów,

119

Gdy rozdział ten był już napisany, ukazała się książka Studia o Tadeuszu Micińskim, pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej, w której dwa szkice: T. Wróblewskiej Recepcja czyli nieporozumienia i mistyfikacje oraz S. Eilego Antypowieść Micińskiego a estetyka młodopolska, łączą się bezpośrednio z problematyką powyższej całości. Zob. ponadto: K. Kłosiński, Wokół „Historii maniaków”. Stylizacja. Brzydota. Groteska, Kraków 1992; J. Z. Maciejewski, Konstruktor dziwnych światów. (Groteskowe, ludyczne i karnawałowe aspekty prozy Romana Jaworskiego), Toruń 1990; J. Kopciński, Antymodernistyczna parodia i groteska: „Wesele hrabiego Orgaza” Romana Jaworskiego, „Pamiętnik Literacki” 1991, z. 3; W. Bolecki „Hamlet wtórny — zaginiony dramat Romana Jaworskiego, [w:] Miscellanea z okresu Młodej Polski, pod red. T. Lewandowskiego, „Archiwum Literackie”, t. XXVIII, Warszawa 1995.

Czytelnika zainteresowanego szerszymi związkami dzieła Witkacego z bliższymi i dalszymi tradycjami historycznymi odsyłam do bibliografii pt. Witkacy w Polsce. Przegląd publikacji 1971-1982 zestawionej przez L. Sokoła, „Pamiętnik Teatralny” 1985, z. 1-4.

Z prac nie objętych bibliografią: P. Piotrowski, Witkacy a paradygmat awangardy, [w:] Sztuka dwudziestolecia międzywojennego, Warszawa 1982; T. Gry-glewicz, Groteska w sztuce polskiej XX w., Kraków 1984; T. Bocheński, Powieści Witkacego. Sztuka i mistyfikacja, Łódź 1994; Witkacy. Życie i twórczość. Materiały sesji poświęconej S. I. Witkiewiczowi z okazji 55. rocznicy śmierci, pod redakcją J. Deglera, Wrocław 1996.

Liczby te wskazują na numery recenzji prozy Gombrowicza zamieszczonych w Aneksie.