PICT2819

58 PIECE I DYM ARKI

Żelaznego lanego naczynia, czyli w glinie, czyli w

piasku Cetnar -    TA: 29.

Porównywalne odpowiedzi nadesłane od zawiaduiycych Fabrykami Żelaznem i Xięcia Biskupa Krakowskiego , z odpowiedziami dane-mi od mai|cych dozor nad takiemi Fabrykami JJ. W W. Małachowskich, łatwo wnieść, którey Fabryki utrzymywanie mniey, a kcó-rey więcey kosztuie, z tych odpowiedzi doczytać się można, laka różnica między piecami naszemi zachodzi.

Piec na Antoninowie.

JW. Hyacynt Małachowski Podkanclerzy Koronny wystawił Piec wielki R. P. 1731. i nazwał go Antoninów. od imienia Antoni-kt Rzewuski Małżonki swoiey. Takowy Piec założony iest na trakcie z Warszawy do Krakowa, zaczym przeieżdżaiycy do pomienio-nych Miast, mai) wszelki sposobność ogl|dania Fabryki, i przypatrzenia się iuż rudy gatunkom, iuż sposobowi topienia oneyże.

Pieca Antoninowskiego nietylko doglfda ten Mayster , który zawiaduje Stfporkowtkim, Rudzkim i Rusko-brodzkim, iako się wyżey namieniło, ale też dał w nim pierwszy zaprawę , zaczym takowy Piec wewn|trz prawie te same ma wymiary , podług których poprze-dzaiyce zbudowano, więc opisywać ie sydzę za rzecz mniey potrzebny; że zaś JW. Hyacynt Małachowski nowy Fabrykę kazał wyszty-chować, aby ci, którzy podobne zakładać maiy , w porządne budyń, kow stawianie wprawili się; wykładam Kopersztych , na którym ośca. tni piec, wraz z budynkami do Fabryki potrzebnemi iest wystawiony.

a Piec wielki, iak go zwierzchu widać.

b Szychta, nad ty iest dachówka, aby iey ogień z pieca wy. buchaiycy nie zapalił.

c Most Szychtarkowy, po nim Szychtarz z węglami wozi węgle na Szychtę. Nad mostem iest dach drewniany , który most i Szych tarkę od słoty zasłania.

d Waga , który surowiec z pieca wychodzący waży,

e Pogródki któremi woda płynie iuż na koło miechowe i młotowe, iuż w płóczkę.

f Most od pieca wielkiego do tłuczki i płóczki.

g Tłuczka i płóczka, w tym bowiem piecu topią rudę skalistą i gmezdzisty, zaczem skalisty tłuką, gniezdzisty płóczą , która że bywa w wielkich sztukach, więc iy także tłuką.

h

h Piec rósztowy w którym rudy przepalał), i. Szopa na rudę , ta na cztery części iest podzielona , aby różne gatunki rudy były osobno.

k Upust.

1 Staw.

m Rzeka kołowa , czyli którę woda obracaięca koło odpływa.

n Rzeka upustowa.

o Węglarma murowana , od pieca wielkiego znacznie oddalona dlatego , aby piec ocalał, gdyby od węgli nie dobrze zagaszonych zapaliła się , ( to zaś bardzo często przytrafia się ) oprocz tego, ścianę do pieca obroconę znacznie wysokę wymurowano, aby w przypadku pożaru , ogień do pieca nie doszedł i ostatnia węglarnia bierze węgli koszow 300 ; mosty po których do niey wieżdżai) s§ dębowe. qq Fortki dwie do węglami, r Domostwo Pisarza, ff Dwa domostwa dla ludzi piecowych.

tt Domostwa dwa , w nich po dwóch gospodarzow mieści się, przecięż każdy z nich ma osobne wniście z podwórza, uuu Trakt z Warszawy do Krakowa.

Piec Antoninowski ile w tygodniu wydawał żelaza surowego , pokazuie się z Tabelli przyłgczoney. Aby zaś wydatek pieca Anto-ninowskiego i innych naszych, z wydatkiem pieców zagranicznych mógł każdy porównać i wnieść, leżeli nasze Fabryki żelazne tak dobrze idę iak zagraniczne , cetnary nasze kładę z redukowane na Wi-deńskie i Szwedzkie morskie zwane SzyfUnł. Jan Michał Schwarzer Scbolarum Piarum w Arytmetyce wydaney w Wiedniu 1762, na Cetnar Wiedeński rachuie funtów naszych 115, Szwedzkich zaś 1352 Cetnar morski Szwedzki zwany Szyfunt, waży funtów Szwedzkich 400; u nas cetnar żelaza waży funtów 160, w Wiedniu zaś tylko funtów 100, albo naszych 115. To ostrzegłszy kładę Tabellę, Da którey kolumna pierwsza znaczy tygodnie, druga cetnary, trzecia funty nasze, czwarta cetnary na funty odmienione; pifta cetnary, szósta funty Wideńskie ; siódma szyfunty , ósma funty Szwedzkie > dziewiąta pudy, dziesiąta funty Moskiewskie.

H z TABEL-