pic 11 06 280813

ki którym możliwe jest prztjęcie jakiejś semantycznej wykładni

Interpretacja świata przedstawionego nie oznacza więc, co trzeba od razu podkreślić, założenia uprzedniego istnienia konkretnego świata przedstawionego, który następnie zostałby zinterpretowany. ( Problem ten został już zresztą poruszony wcześniej - przy uwagach odnoszących się do sigmfie tekstu opisowego.) Chodzi natomiast o to, że moment autorskiej kreacji jest równoznaczny z przyjęciem językowej interpretacji fikcjonalnych przedmiotów: nie istnieje niezinterpretowa-ny świat przedstawiony. Jest to kwestia nie tylko doboru słów, ale i ich wzajemnych układów, formowania poszczególnych elementów świata przedstawionego, wyboru cech określających obiekty, ustanawiania motywacji dzieła, itp. Owa „wewnętrzna” interpretacja utw'oru dotyczy zatem jego własnej konstytucji - semantyki, stylistyki czy kompozycji. Samo pojęcie „świat przedstawiony” jest wszak teoretyczną abstrakcją, która zostaje w jakiś sposób zrealizowana i określona (czyli zinterpretowana właśnie) w planie wyrażania. Oznacza to również nadanie specyficznej intencji retorycznej różnym partiom tekstu - na przykład przypisanie ich fikcyjnym podmiotom¹-' oraz odpowiednie sfunkcjonalizowanie. Tak więc interpretacja w tym znaczeniu przebiega na wszystkich „poziomach” konstrukcji utworu, gdyż samo wypowiadanie się jest językową interpretacją przedmiotu wypowiedzi - można powiedzieć, że tak rozumiana interpretacja jest funkcją tekstu.

Z kolei omówienie interpretacji dokonywanej poprzez tekst (tj. za pomocą tekstu, używając tekstu jako pośrednika) pociąga za sobą konieczność odpowiedzi na pytanie o to, co w takim razie przyjmujemy za przedmiot literackiego przedstawiania, a więc ponownie o przedmiot i podmiot interpretacji, a także o rodzaj mediacji. Jest to zatem kwestia sformułowania stanowiska w sprawie reprezentacji literackiej, a co za tym idzie - ustosunkowania się w jakiś sposób do wielowiekowego i wciąż aktualnego sporu wokół znaczenia takich

¹⁸⁷ W tej sytuacji można by mówić nawet o zdublowaniu procesu interpretacyjnego, gdyż informacja o świecie przedstawionym przechodzi jeszcze dodatkowo przez „filtr" fikcyjnego narratora bądź bohatera.

pojęć, jak: mimesis, referencja, autoteliczność i kreacja w odniesieniu do dzieła literackiego. Nie jest celem tej pracy ponowne dyskutowanie tych zagadnień, zwłaszcza wobec istniejącej, wyczerpującej literatury przedmiotu, nie mówiąc już o ogromnej liczbie kwestii szczegółowych - ograniczę się więc tylko do zreferowania przyjętego tutaj stanowiska, wraz z podaniem odpowiednich źródeł.

Pierwsze rozstrzygnięcie tkwi już we wcześniejszym ustawieniu problemu. Przyjmuję, że każde literackie przedstawienie jest rodzajem interpretacji, gdyż w ogóle każda wypowiedź językowa jest wyborem, zarówno w sensie doboru środków językowych, jak i przedmiotu wypowiedzi i tworzenia Językowego obrazu świata”. Nawiązuję tutaj do omówionych wyżej koncepcji, tj. do idei wtórnie czysto intencjonalnych przedmiotów R. Ingardena oraz do kognitywizmu, a zwłaszcza do przekonania o podwójnym, tj. zmysłowym i kulturowym zapośredniczeniu języka, także do pojęcia „profilowania” rzeczywistości¹⁸⁸. Dalej, dzieląc z kognitywistami wiarę w możliwość poznania niejęzykowego, które oddziałuje na sposób wyrażania doznań, ale które da się jedynie odtworzyć poprzez zachowania językowe, łączę z nią hermeneutyczne przekonanie, iż interpretacja rzeczywistości jest ludzkim sposobem bycia, a zatem jest poza kategorią poprawności czy antynomią prawdy i fałszu - tj. każde mówienie odnosi się w jakiś sposób do ludzkiej egzystencji, jest bowiem formą poznania, a referencjalność jest cechą aktualnego użycia języka (tzn. cechą uruchamianą w procesie komunikacji¹⁸⁹). Takie rozumienie interpretacyjnej, kognitywno-ontologicznej roli języka w procesie poznawania rzeczywistości stanowi tło dla rozumienia świata przedstawionego w utworze literackim.

Tu z kolei posłużę się koncepcją Katarzyny Rosner, która w pracy pt. O funkcji poznawczej dzieła literackiego dowodziła, że „sztuka może pełnić funkcję poznawczą dzięki swej

Zob. J. Bartmiński, op. cit.

189 p_or p Kicoeur, Znaczenie jako „sens" i jako „referencja”, w: -Język, tekst, interpretacja, wybór pism, tłum. P. Graff i K. Rosner, Warszawa 1989,