pic 11 07 011338

124

tJSS TeT°^ŚĆ aut^a_{fu 2} ,

2?-—

Sr* ^k°ssrr' ss w?,^{ez ł}*s. rrr-^prac-*«

2Łn    si rj-Sis

rr-ss    -^Sr ~ 5

22S ^ t?ś£252 :S “SS — - s:

ShI, '^tSLSS °T^" ZZ:T°°^ay«°™ZlT™ -W *<•

ęs Sr    r ssrrrr r ■ -

^nie warto ; ,^P,) «ł zresztą ^blto tekst na S • ^Sł°^W- akapitów, " ^Cytowaniu

^ms «r -s**- < zzz?t, posr

„_astęp

^L^"7ck1l7^ąc-^ne^m'ed^dLt

Ponieważ ^ '^a) ^tonuaT ^Przeważni_{e st}*° ^całof*: w nawS ™*’ ^poza tekst

^w WtisLT?*** tylkT n x,^Całkiem opusf ^Cę ^ejsca ™ ^Pod™ai obok

Sr ***£*x^'sł^s? ^

^1,2 15> 25, ₂₆    ^Urę°^ności ^lu i*Te^^naT^iaSy

^W2“ ™^ ^ Petniona inh    ^reszta n_r;,,,_' ,

^Jub Poprawiona _c ^{P ypjs}°w, j,

' sporządzona z

- 7fs ■■•, ;i ^

^Pr** autora ^PrZe2    ***0*, ^ _    ^te^nologii „

^J°^2e/ ZbiOniew Białek

ZAGADNIENIA JĘZYKA

OKRES RETORYCZNY

A OGÓLNE TENDENCJE SKŁADNI SZESNASTOWIECZNEJ

ANNA WIERZBICKA

Niebywały rozkwit języka polskiego w XVI w. jest zjawiskiem powszechnie znanym i wielokrotnie stwierdzanym. Wiadomo również, że przewrót w dziejach literackiej polszczyzny dokonał się w znacznej mierze dzięki oddziaływaniu klasycznej łaciny, pod której wpływem kształtowało się słownictwo, frazeologia, a przede wszystkim składnia polska. Jednakże drogi tego oddziaływania są jeszcze w małym stopniu zbadane — mimo wielu cennych studiów poświęconych polszczyźnie złotego .wieku, spośród których wymienić trzeba zwłaszcza prace Konrada Górskiego o języku Wujka i Stanisława Rosponda o języku Kochanowskiego.

W pracach tych wielokrotnie padał termin „okres retoryczny", wskazujący na jedno ze zjawisk szczególnie znamiennych dla składni i stylu autorów epoki zygmuntowskiej. Wydaje się jednak, że charakter tego zjawiska i jego znaczenie dla kształtu prozy — zwłaszcza prozy — sze-snastowiecznej bywały dotąd naświetlane w sposób jednostronny i nie wystarczający.

Wynika to zapewne z dużej niejednoznaczności i niesprecyzowania terminu „okres", którym posługiwano się dla oznaczania rozmaitych struktur; często używano tego terminu zamiennie ze „zdaniem", czasem — z wyraźną intencją wskazania na jakąś strukturę szczególną, ale bez określenia, o jaką strukturę chodzi, jak by to było ustalone i powszechnie wiadome (tak postępują np. autorzy Stylistyki polskiej *). Niejednoznaczność terminu „okres" ma za sobą tradycję bardzo starą, datuje się od czasu starożytnych retoryk, które to pojęcie stworzyły i wyznaczyły mu tak ważną rolę w kształtowaniu stylistycznym mowy. Cała rozbudowana teoria okresu, którą stworzył Cycero, jest właściwie ogólnikowa i wieloznaczna i mogłaby służyć za punkt wyjścia do rozmaitych sądów o tym, czym jest okres.

Wobec wpływu łaciny i starożytnych poetyk na kształtowanie prozy renesansowej w Polsce jest rzeczą naturalną analizowanie tej prozy pod kątem wskazań dawnej retoryki, a także jej centralnego pojęcia — okresu.

¹ H. Kurkowska, S. Skorupka, Stylistyka polska. Zarys. Warszawa 1959.