ScanImage068

140

by operacja ta odbyła się bez protestów ze strony samodzielnych dot*j namiestników skandynawskich Rusi i Finów z nad Ładogi. Nic ma na it_: temat wzmianek w kronikach choć zanotowano, że między 1103 a liu_r .Mścisław Władimirovicz podjął conajmnicj pięć wypraw zbrojnych, w ty-ostatnią już z Ładogi (NPL, 1950, s. 19) przeciwko Finom. Nie ulega pliwości, że wyprawy te miały na celu uspokojenie Finów z nad Ładop protestujących przeciwko zaprowadzonym zmianom. Czy wyprawy te na pierw skierowane były przeciwko szwedzkim władcom Ładogi nie wiem choć nie jest to wykluczone. W każdym razie struktura polityczna powstałe wówczas Ziemi Nowogrodzkiej oparta została na federacji trzech jej głównych centrów: Pskowa, Nowogrodu i Ładogi, pozostawiając im daleko idąc* samodzielność w zarządzaniu obszarami tradycyjnie z nimi związanym (A.V. Kuza, 1975, s. 188). Z analizy źródeł archeologicznych wynika, & w XII w. stopniowo zmniejsza się aktywność gospodarcza i osadnicza Finów z nad Ładogi. Wprawdzie Ładoga do końca XII w. wystawiała samodzielne oddziały zbrojne w sfcderowanych formacjach wojennych Ziem Nowogrodzkiej, lecz nie wyróżnia się już wśród nich drużyn fińskich jak to czyniono poprzednio. Natomiast w zestaw wojennych formacji Ziem Nowogrodzkiej wpisywane są oddziały zbrojne Vodi (1149 i 1270), Kard (1149 i 1191) oraz Iżory (1241).

Rozbicie na początku XII w. struktury rodowo-plcmiennej Finów z nad Ładogi miało zapewne daleko idące konsekwencje, prowadzące do rozproszenia osadnictwa i opuszczania przez poszczególne rody ziemi ładoskiei Pośrednio proces ten może być odczytywany w źródłach archeologicznych, jako zbieżny czasow-o z powstawaniem nowych skupień osadnictwa zachod-niofmskiego w rejonach do tej pory słabo zasiedlonych. Takich miejsc na ziemiach zachodniofmskich jest kilka. Najważniejsze z nich to Przesmyk Karelski, wąski pas ziemi między Zatoką Fińską a północno-zachodnim brzegiem jeziora Ładoga. Tu, najpewniej w początku XII w., została sformowana polityczno-terytonalna organizacja typu plemiennego wiążąca dawniej istniejące wspólnoty osadnicze i grupy przybyłych z południowo--wschodniego brzegu jeziora Ładoga Finów (A.M. Tallgren, 1916, s. 35; V.I. Ravdonikas, 1934, s. 6-7, 25; E.A. Rjabinin, 1990, s. 202) (ryc. 60).

Przekształcenia struktury osadniczej, konieczne w tym przypadku i jakby opóźnione w stosunku do procesów tego typu zachodzących w- północno--wschodniej Europie, opierały się nie na więzach krwi lecz wspólnocie terytorium, co znakomicie przyśpieszało wewnętrzną integrację jednorodnej etnicznie (językowo) ludności. Nie wykluczone, że jednocześnie podobne procesy przekształceń struktury osadniczej zachodziły w obrębie Ziemi lżorskie; której polityczne zorganizowanie mogło również w tym czasie się krystalizować. Szybkość przemian w strukturze osadniczo-polityczncj Karelii od początku była dyktowana położeniem geograficznym jej ziem w strefie przebiegu głównej trasy powiązań handlowych północnego-zachodu Europ? z południem i wschodem oraz wynikającymi z tego dążeniami do hegemoni’

Ryc. 60. Wczesnośredniowieczne stanowiska archeologiczne z obszaru osadniczego Kardów (V.V. Siedov, 1987).

1 - cmentarzyska, 2 - grodziska

rywalizujących ze sobą Skandynawów i władców Rusi. Na przełomie XI i XII w. powstanie fińskich formacji polityczno-terytonalnych mogło być na rękę i jednej i drugiej stronie, pragnącej zachować w tej strefie wpływy przynoszące określone korzyści z uczestnictwa i kontroli szlaku handlowego. Nie budziło to także niepokoju wspólnot fińskich, osiadłych po obu stronach Zatoki Fińskiej, ponieważ rzeczywistych zagrożeń spodziewali się od strony morza i Skandynawów oraz od południa i wschodu od Bałtów i Słowian. Zapewne aż do połowy XII w. spokojnie choć szybko Karelowie i Iżorowie gruntowali swe struktury osadniczo-politycznc, aktyw-nie uczestniczyli w handlu dalekosiężnym z Europą Wschodnią i całą strefą bałtycką, co było doskonałym stymulatorem rozwoju społeczno-gospodarczego. W odróżnieniu od